Shostakovich' negende symfonie zou, volgens alle gangbare logica, de overwinning van het Russische volk en haar geniale leider in de Tweede Wereldoorlog moeten hebben bezongen. Na twee 'oorlogssymfonieën', de zevende 'Leningrad' en achtste zou dit werk het sluitstuk van een trilogie kunnen zijn. Waar de toon van de voorgaande symfonieën donker was en beide composities vervuld waren van epiek, drama en strijdlust, moest de negende stralend en glorieus klinken, een ode aan de Sovjetarbeider en Josef Stalin in het bijzonder. Bovendien wou het lot dat Shostakovich met een negende symfonie in de voetstappen van Beethovens laatste zou gaan en dus leek een groots werk voor orkest, koor en solisten, zoals Beethovens 'ode aan de vreugde' een voor de hand liggende keuze. Shostakovich zelf gaf dat enkele malen ook toe en kondigde in 1944 en 1945 meermaals aan dat hij aan zo een werk aan het schrijven was.
Het resultaat was echter een compositie van een totaal ander kaliber. Shostakovich' negende is licht en frivool, balanceert tussen ironie en ernst, persiflage en elegie en de transparante neoklassieke schrijfstijl kon niet verder verwijderd staan van de bombastische romantische stijl die het regime verwachtte. De negende is Shostakovich' kortste symfonie en meest kleinschalige – waar de vorige werken orkesten van honderd uitvoerders of meer vragen, wordt deze compositie door vijftig muzikanten uitgevoerd. Door de artistieke 'dooi' die intrad tijdens de tweede wereldoorlog werd het werk bij zijn première door critici goed ontvangen maar een jaar later kwam Shostakovich onder vuur te liggen omdat hij "niet de echte geest van het volk van de Sovjet Unie" zou hebben weergegeven. Ook in het westen was de reactie niet onverdeeld want "Shostakovich zou zijn gevoelens over de nederlaag van het nazisme niet op zo een kinderachtige manier moeten hebben weergegeven", aldus een Amerikaanse beoordeling. In 1948 werd het werk zelfs volledig verboden, een verbod dat twee jaar na Stalins dood pas werd opgeheven.
Maar zoals in veel composities van deze vaak tegendraadse en niet zelden cryptische Russische componist, zit de ware betekenis van de negende symfonie in een reeks dubbele bodems. Is het luchthartige karakter van dit werk een heel persoonlijke, intieme uiting van vreugde, ver weg van alle officiële bombast? Of wou Shostakovich zijn opdrachtgevers niet de voldoening geven hun lijn klakkeloos te volgen? Of herinnert hij er zijn luisteraars cynisch aan dat de vreugde die het Sovjetvolk behoorde te voelen louter mechanisch, gedwongen was?
Over de audio
Dit eerste deel klinkt alleszins erg elegant en neoklassiek. De geest van Haydn is nooit veraf, in de lichte orkestratie en het vrolijke, satirische karakter. Deze uitvoering, met het Russisch Nationaal Orkest onder leiding van Yakov Kreizberg doet Shostakovich' muziek alle eer aan. Kreizberg houdt een vlot tempo in dit eerste deel, laat de teugels nooit los zodat de muziek nooit stil dreigt te vallen. Let vooral op de lichte, kamermuziek-achtige klank van het Russisch Nationaal Orkest en de fijne, delicate soli in de houtblazers. Hoewel Shostakovich' muziek bij momenten zo ironisch is als hij ooit zou klinken, overdrijft Yakov Kreizberg ook niet en de afwisseling van het vrolijke en het absurde blijft iets nobels, iets organisch hebben. De climax van dit deel valt rond 3'40" en luister hoe gedreven Kreizberg deze climax vorm geeft, niet door aan klankvolume toe te voegen maar in de eerste plaats door het orkest onverbiddelijk voort te drijven. Deze climax is trouwens zo weer voorbij en de muziek herneemt als voordien, alsof niets gebeurd is.
Meer over Dmitri Shostakovich
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
