---

Eind 2007 bracht het Duitse ensemble Zeitkratzer twee albums op de markt, elk bestaande uit een audio-cd en een dvd. Op 'Xenakis [A]live' is de groep te horen in een werk van hun leider, oprichter en pianist Reinhold Friedl en op 'Metal Machine Music' wordt Lou Reeds gelijknamge noise-opus gebracht met uitsluitend klassieke instrumenten. Volgens Reinhold Friedl is daar niets toevalligs aan.

Geen zoon van

In 1975 bracht Lou Reed twee albums uit bij RCA. Het eerste was een liveplaat met onder andere 'Vicious', 'Satellite of Love', en 'Walk on the Wild Side'. Fans die wachtten op een nieuwe studioplaat konden later dat jaar 'Metal Machine Music' kopen, uitpakken, op de platenspeler leggen en vaststellen dat er in de verste verte geen song te bespeuren was. 'Metal Machine Music' bleek meer dan een uur gitaarfeedback te zijn. De reacties bleken zo problematisch dat RCA de plaat al na drie weken uit de rekken haalde en Reed alleen aan boord wilde houden als hij beloofde dat zijn volgende plaat niet de zoon van Metal Machine Music zou worden. De plaat bleef kinderloos op een bootlegversie na, tot er in 1998 een nieuwe release kwam, een versie waar Lou Reed zich vandaag van distantieert. Twee jaar later verscheen een editie op Buddah Records die de vijfentewintigste verjaardag van de beroemde dubbel-lp mocht vieren. Het stemde de Amerikaan niet milder, want toen het Duitse ensemble Zeitkratzer voorstelde om 'Metal Machine Music' te brengen met live instrumenten wees hij het voorstel resoluut van de hand als zijnde onmogelijk. Friedl: "Ik ontmoette Lou Reed twee jaar voor we aan de transcriptie begonnen en hij zag het project helemaal niet zitten. Hij begreep er niets van, niet verwonderlijk, aangezien hij geen zicht had op moderne speeltechnieken die er ondertussen voor klassieke instrumenten bestaan. In plaats van 'Metal Machine Music' gaf hij ons enkele andere stukken die we eerst moesten spelen. Die hebben we ook uitgevoerd en opgenomen, maar ze waren niet bruikbaar voor een release. Daarna hebben we Reed een opname gestuurd van de eerste 5 minuten van onze versie van 'Metal Machine Music' om hem te overtuigen."

Met een akkoord van Reed ging de bal pas echt aan het rollen, want nu was het de opdracht om de elektronische noise van de plaat om te zetten naar een partituur voor klassieke instrumenten. Pas een week voor het concert in Berlijn (maart 2002) werd aan de transcriptie begonnen. Fragmenten van de plaat werden uitgeschreven, gespeeld en gecorrigeerd. Het resultaat was een score bestaande uit een lijst van muzikaal basismateriaal en aanwijzingen om er mee te improviseren. "We werken met een tijdslijn en met gesynchroniseerde horloges" zegt Friedl "waardoor we allemaal samen blijven. Echt letterlijk uitgeschreven hoeft de muziek daardoor dus niet te zijn. Het kan voldoende zijn dat er gevraagd wordt om een bepaald ritme gedurende bijvoorbeeld veertig seconden te spelen of om een bepaald deel meer noisy of minder noisy uit te voeren."

Meer dan een geluidstechnicus

Dat de groep op een gelijkaardige manier al muziek van onder andere Merzbow, Keith Rowe, Phill Niblock en Throbbing Gristle gebracht had, maakte het proces volgens Friedl heel wat gemakkelijker. "Het uitschrijven was niet zo heel moeilijk, aangezien we gewend zijn om met noisemuzikanten te spelen en dat soort muziek uit te schrijven. Er was wel iets dat Luca Venitucci, onze accordeonist en degene die de transcriptie deed, ontdekte en dat was de speciale stemming van de gitaren, iets wat Ulrich Krieger (die de score maakte) en ik niet gehoord hadden. Oplossingen voor andere praktische problemen lagen meestal in geavanceerde speeltechnieken en het beheersen van deze technieken was nu net een criterium in het selecteren van de muzikanten bij de oprichting van Zeitkratzer in 1997. Eigenlijk kon het me toen niet schelen welk instrument iemand speelde, als hij maar een speciale muzikant was."

Naar eigen zeggen hoorde Friedl (geboren in 1964) 'Metal Machine Music' voor het eerst rond zijn twaalfde en ontdekte hij het echt drie jaar later. Hij was er toen van overtuigd dat Lou Reed een vreemde, hedendaagse componist was en hij benaderde de muziek zoals hij Iannis Xenakis en Karlheinz Stockhausen beluisterde. Wie daaruit wil afleiden dat Reed deel uitmaakt van Friedls jeugdsentiment, wordt door de pianist meteen teruggefloten. "Ik groeide op met Bach, Mozart en Liszt. Pas later ben ik veel gaan luisteren naar The Doors, en ben ik Grateful Dead, Lou Reed of John Cale gaan waarderen." Een echte rocker is Friedl nooit geworden, wat hem in Zeitkratzers versie van 'Metal Machine Music' niet belet om de dynamische mogelijkheden van populaire muziek uit te buiten. Tijdens de uitvoering zat Frank Golchert – Lou Reeds vaste geluidsman – achter de knoppen, terwijl het geluid voor de artiesten geregeld werd door Zeitkratzers vaste mixer Ralf Meinz. Deze laatste wordt door Friedl overigens meer gezien als een muzikant van de groep, dan als louter een geluidstechnicus. "Hij werkt al jaren met ons en wat hij doet is echt heel belangrijk, aangezien we allemaal versterkt spelen in de meeste van onze programma's. We hangen dus echt af van de man achter het mengpaneel. Het werken met een vaste geluidsman heb ik een vijftien jaar geleden gezien bij het Kronos Quartet. Het leek me toen een goed idee om dat ook zelf te gaan doen, aangezien ik ook elektronisch versterkt was beginnen spelen."

Schrik

Met de versterking van de instrumenten is meteen het enige elektronische aspect van Zeitkratzers versie van 'Metal Machine Music' aangehaald. De klanken blijven uitsluitend akoestisch. "Dat was een bewuste keuze" zegt Friedl "want live instrumenten hebben, ook als ze versterkt worden, een meer fysieke en sensuelere klank dan zuiver elektronische geluiden of zelfs gitaarfeedback. De idee was dus, met enige overdrijving, om te doen wat Lou gedaan had en het tegelijkertijd meer transparant te maken." Wil hij hiermee zeggen dat hij Reeds versie wilde verbeteren of overtreffen? "Iedere muzikant wil steeds het best mogelijke doen, dus we wilden het op een bepaalde manier misschien wel beter doen. Anders zou er voor ons geen reden zijn om die muziek te spelen." Dat het luide niveau en het mixen de individuele klanken van de instrumenten bij momenten onherkenbaar maakt, is voor Friedl geen probleem, integendeel. "Dat maakt de sound net zo complex en mooi." Hij heeft er dan ook geen probleem mee, wanneer gezegd wordt dat hij eerder in klanken denkt, dan in melodieën of harmonieën. "Dat is inderdaad zo. Ik heb er ook altijd over gewaakt dat Zeitkratzer bepaald werd door de sound van de muzikanten en dat is een essentiële kwaliteit van de groep geworden is. Bovendien is dat ook de uitgesproken overeenkomst tussen Lou Reed en Zeitkratzer: we zijn allebei soundfetisjisten."

Dat Friedl en Reed een zelfde attitude tegenover sound hebben, belet niet dat 'Metal Machine Music' er bij Zeitkratzer toch opvallend anders uitziet dan de originele versie. Waar deze laatste bestaat uit vier delen telt de versie van Zeitkratzer er slechts drie. Dit was volgens Friedl oorspronkelijk niet de bedoeling. "We hebben het helemaal ingeoefend, maar een uur voor het optreden kreeg Lou plots schrik om het hele stuk te spelen. Eigenlijk wilde hij alleen de eerste twee delen brengen en ik heb hard moeten aandringen om hem toch zo ver te krijgen dat we de versie die nu op cd staat zouden spelen, dat wil zeggen de eerste drie delen met het einde van het vierde deel, de loop in Lou's gitaarsolo." Voor Reeds plotse terughoudendendheid ziet Friedl verschillende redenen: "Hij is een rocker, dus niet gewend om dat soort noise te spelen op een podium. Daarnaast was er natuurlijk zijn negatieve ervaring bij de release van de originele opname, waardoor hij plots vond dat we het toch maar niet moesten doen." Zou Lou Reed – geconfronteerd met deze situatie – meteen toegeven dat hij schrik had? "Dat denk ik niet" zegt Friedl lachend. "Hij zou waarschijnlijk zeggen: "Ik deed het voor het publiek."

Brandende microfoon

Tegelijkertijd met 'Metal Machine Music' bracht Zeitkratzer een opname van Friedls 'Xenakis [A]live' op de markt. Hier krijgt de koper een audio-cd met de muziek (een lange track van meer dan vijftig minuten, geïnspireerd door de muziek van de Griekse componist Iannis Xenakis) en een dvd waar de muziek te horen is bij een gloeiende film van de mediakunstenaar Lillevan (lid van het audio-visuele collectief Rechenzentrum). Het samen uitbrengen van de twee albums was geen toeval, maar een weloverwogen keuze. "Het was het idee van in het begin, om 'Metal Machine Music' in de context van hedendaagse muziek te plaatsen. Wat niet wil zeggen dat het hedendaagse muziek is, maar wel dat er naar geluisterd kan worden alsof het hedendaagse muziek zou zijn. Het werkt echter ook in de andere richting. Xenakis gebruikt in een werk als 'Persepolis' gelijkaardige technieken als Reed en voor ons is Xenakis dus een soort rock'n'roll artiest."

Net als 'Metal Machine Music' staat op 'Xenakis [A]live' Ralf Meinz expliciet vermeld als geluidsman, maar deze keer is er ook een rol weggelegd voor elektronische klanken. Toch wordt ook hier het merendeel weer zuiver akoestisch gegenereerd. Het elektronisch gecreëerde geluid beperkt zich hier tot twee samples: "De ene is een heel lage basklank die je kan horen vanaf ongeveer 5'40". De andere is een brandende microfoon, omdat Xenakis het geluid van een brandende microfoon gebruikte in 'Concrèt PH', een tapecompositie uit de jaren '50." Wie de twee albums beluistert, kan niet om de frontale impact van het geluid en de constante informatiestroom heen. Hoe staat Reinhold Friedl tegen het etiket minimalisme dat al eens op deze muziek gekleefd wordt? "Er zijn natuurlijk twee soorten minimal music: repetitieve muziek en de muziek van bijvoorbeeld Feldman (muziek met weinig klanken, KVM). Zelf zou ik onze platen geen minimal music noemen, want het is niet echt minimal. Maximal? Tja, het geluid is natuurlijk nogal overweldigend ..." Met het repetitieve element komt nog een ander kenmerk van de muziek aan bod: de evolutie van het geluid. Op 'Metal Machine Music' of 'Xenakis [A]live' staat de klank nooit stil. Getuigt dit van een afkeer van repetitieve muziek? "Ik ben inderdaad niet iemand die van het repetitieve houdt. Op zich heb ik er echter geen problemen mee, want we hebben met Zeitkratzer al muziek gespeeld van Steve Reich en Philip Glass, hoewel die natuurlijk zorgen voor evolutie in het repetitieve." En als componist? "Er zijn al genoeg mensen die zuiver repetitieve muziek maken. Het is niet mijn ding, dus moet ik het niet doen."