Hoe vriendelijk en bereidwillig why? (Jonathan Wolf) ook mag zijn, hij kan onmogelijk verbergen dat hij doodop is. Het gesprek met hem in de gangen van de Brusselse Botanique komt traag op gang en meer dan eens zijn de antwoorden heel kort. Niet dat hij niet wenst te antwoorden of niets te zeggen heeft, maar blijkbaar ligt het voor hem gemakkelijker te zingen en te rappen over hoe hij denkt en voelt dan er expliciet over te spreken.
Deze terughoudendheid kan mede verklaard worden door het beeld van de eenzaat die zijn commentaren onvrijwillig oproepen. Meermaals blijkt uit zijn antwoorden dat zijn muziek iets uiterst persoonlijk is, iets waar hij moeilijk over kan praten. Met het vorderen van het gesprek duiden steeds meer elementen in de richting van het bewust zoeken naar geborgenheid en het alleen kunnen en willen werken. Het is alsof hij zich te kwetsbaar voelt om zomaar te doen wat voor veel artiesten zo'n routine is: componeren, opnemen, toeren en interviews geven.
Nochtans nodigt de cd 'oaklandazulasylum' wel uit tot wat vragen stellen. Alles aan de cd is namelijk opmerkelijk te noemen. Van de bizarre titel tot die cryptische teksten, van de vreemde, knullige muziek tot de opmerkelijke cover (een lijk drijft in een zwembad) waarbij zijn artiestennaam 'why?' als een pathetische uitroep overkomt. Is why? een concept? "Er is geen concept."
Zijn afkomst dan maar geprobeerd. Jonathan Wolf is de zoon van een rabbijn en een schilderes en groeide op in de Nintendo-cultuur. Zijn deze elementen volgens hem in zijn muziek terug te vinden? "Je kan, denk ik, wel zulke invloeden horen. Ik samplede wat Nintendo-muziek en (neuriet het begin van 'Our Neighbor's Daughter') is een hebreeuwse melodie. En mijn moeder als schilder, dat is wat artistiek." De vraag of hij deze elementen bewust opzoekt, wordt dan weer ontwijkend beantwoord: "Het is eigenlijk wat terugkijken. Ik doe het gewoon, weet je wel? Ik probeer het niet te forceren."
Geen romantiek
Wanneer er wat dieper op specifieke aspecten van zijn songs ingegaan wordt, laat Wolf soms een explicietere kant van zichzelf zien. Dit gebeurt de eerste keer wanneer hij gevraagd wordt naar de inhoud zijn teksten. Deze zijn namelijk nooit volledige verhalen of zelfs maar situatieschetsen. Het lijken wel fragmenten waarmee de luisteraar zelf aan de slag moet. "Ik wil je inderdaad liever een beeld laten zien en je er dan je eigen conclusies uit laten trekken, liever dat dan je te zeggen hoe de dingen zijn. Dat is wat veel rap- en veel tekstschrijvers doen in tegenstelling tot dichters: ze vertellen je iets zonder je zelf te laten beslissen. Ik probeer je gewoon iets te laten zien en laat je dan zelf kiezen waar het voor zou kunnen staan."
Wie niet vertrouwd is met Wolfs achtergrond zal niet wakker liggen van de bovenstaande bewering i.v.m. rappers. Dit kan echter veranderen wanneer zijn verleden er even wordt bijgehaald. Zo richtte hij met rapper doseone de improvisatiegroep Apogee op en werd het duo later met odd nosdam uitgebreid tot het legendarische avant-garde hiphopcollectief cLOUDDEAD. In deze bezetting was why? zelfs tot tweemaal toe te gast in de gerenommeerde John Peel Sessions. Is de liefde voor de hiphop misschien overgewaaid? Dat hij bij de vraag naar zijn muzikale voorbeelden vooral gitaarbands als Silver Jews en Pavement noemt, kan in die richting wijzen. "Ik groeide op met hiphop, maar luister er tegenwoordig niet meer zoveel naar. Ik denk trouwens niet graag in labels als hiphop en zo. David Berman van Silver Jews is veel meer schrijver dan de meeste hiphoppers zijn."
De combinatie tekst/muziek ligt ook niet steeds voor de hand. Heel wat nummers hebben vrij knullige, soms ronduit grappige muziek meegekregen. Het gevaar dat iemand de romantisch aandoende tekst van 'Early Whitney' daardoor ironisch gaat interpreteren is niet gering: "You're so sensitive / you can feel a single hair curling while you sleep / and each fraction of a millimetre fingernail growth" . Of is dit misschien de bedoeling? Jonathan Wolf: "Sommige nummers kunnen muzikaal best wat knullig zijn en bepaalde teksten zijn dat ook, maar 'Early Whitney' is niet echt ironisch te noemen is. Dat nummer is echt mooi bedoeld. Het is ook niet letterlijk romantisch. Het gaat namelijk niet over een geliefde, maar over gevoelig zijn. Het is bedoeld voor mijn vrienden en mezelf: hoe we leven, hoe we het rustig aan moeten doen."
Dat teksten voor Wolf meer dan de klanken zijn waarop de muziek gepresenteerd wordt, blijkt niet alleen uit dit soort persoonlijke inhouden, maar ook uit de manier waarop ze ontstaan. Hij is niet het soort schrijver dat om 9 uur opstaat en beslist van een paar songteksten neer te schrijven. Teksten vindt hij naar eigen zeggen uitsluitend wanneer die zich aan hem voordoen. "Ik schrijf een zin op wanneer ik er aan denk en heb nu zo al een boek met teksten: zinnen of gedichten. Het afwerken van een hele tekst kan dan soms 2 jaar duren."
Toch betekent de grote waarde die hij aan teksten hecht niet dat de songs steeds vanuit de teksten ontstaan. Een stukje keyboard of gitaar kunnen even goed het vertrekpunt voor een nummer vormen. Wanneer dit het geval is omschrijft hij zijn werkwijze heel eenvoudig: "Ik neem iets op en voeg dan steeds maar dingen toe. Dan verander ik het en beslis dat ik niet het eerste maar het derde element wil bewaren. Het gaat dus allemaal in lagen. Ik heb dus geen echte formule zoals sommige anderen."
Junky
En zo komt het gesprek op de muziek zelf en gelet op het eigen geluid van why? is dit geen tussendoortje te noemen. De full-cd 'oaklandazulasylum' en de 'Early Whitney EP' baden beiden in een sympathiek geluid opgebouwd rond gitaartjes, stemmen, gedateerde synthesizers, maar ook een harmonica of een trosje trompetten. "Wat je meestal hoort is het geluid van de 'Dr. Sample', een echt lo-fi sampler. Een lui apparaat dat alleen loops maakt en niet kan sequencen. Sommige dingen die je hoort gingen door een computer, maar het meeste dus niet. Een ander element kan zijn dat ik alles op mijn slaapkamer opneem, ik heb dus geen grote studio."
Why?'s biografie wemelt overigens van de slaapkamers en de kelders die als opnameruimte gebruikt werden. Zijn eerste 4-sporenrecorder kwam hij niet voor niets tegen in de kelder van zijn vaders synagoge. Uiteraard kan deze huisvlijt niet als verwonderlijk gezien worden: er zijn namelijk talloze artiesten die bij gebrek aan stoel en tafel hun eerste muziek op de bedsprei gemaakt hebben. Dit huis-tuin-keuken geluid is hem echter heel dierbaar. Geconfronteerd met de vraag of hij een goede studio zou gebruiken indien die aangeboden werd antwoordt hij aanvankelijk volmondig ja, maar nuanceert dit later. "Ik hou van opnemen en wil zoveel mogelijk materiaal gebruiken. Maar ik wil niet naar een studio toegaan. Als iemand me een goede studio aanbood om er te gaan opnemen, dan zou ik liever zelf wat goed materiaal in huis halen. Het moet homemade blijven. Ik wil geen grote productie in een studio die me niet aanspreekt. Geluidstechnisch zou het trouwens ook niet meteen heel proper gaan klinken, omdat ik hetzelfde gevoel als nu wil bewaren. Dit betekent niet dat ik iets tegen cleane opnames heb. Ik hou er wel van en ben zelfs een goede-opname-junky en ik ben dat goed opnemen nu aan het leren, op mezelf."
Wie het boekje bij why?'s cd's bekijkt zal snel zien dat er slechts zelden een herkomst van de geluiden vermelden staat. Dit is volgens hem eenvoudigweg omdat alle geluiden van hem afkomstig zijn, behalve wanneer dit expliciet anders vermeld staat. En 'van hem' is hier letterlijk te nemen, want samples uit andermans platen zijn bij hem ook niet meteen te vinden. "Ik gebruik geen platen om samples van anderen te maken. Ik hou wel van hoe andere artiesten daarmee kunnen werken. Het vraagt trouwens ook veel tijd om te zoeken. Veel van mijn vrienden doen dat, maar die hebben dan ook al grote collecties. Als ik echt weet dat ik iets nodig heb, zoals '70s dub, dan bel ik jel (collega-artiest van het anticon. label, KVM) of zo iemand op en dan zeg ik wat ik zoek. Hij zegt dan 'Ok, ik ben er over 10 minuten'. Muzikanten als hij zoeken veel, vinden dan goed materiaal, maar zijn dus ook genereus."
Kraken en ruisen
Een homemade gevoel opzoeken en alles zelf willen spelen is allemaal goed en wel, maar zelfs een doorwinterde lo-fi fan zal toch even opkijken wanneer why? nog een stapje verder gaat. Het is namelijk onmogelijk te ontsnappen aan de 'onvolkomenheden' die in de cd verwerkt zitten. In de meeste gevallen houdt hij het nog netjes binnen de lijntjes: brutaal afgeknepen samples, teksten die ritmisch niet perfect op de muziek passen, een zelf gemaakte echo-imitatie of knullige kreuntjes. Soms gaat hij echter nog een stap verder en dan komen de verdachte ademhalingen die een 'verkeerde' inzet insinueren of nog mooier: de trompetklank die lijkt geproduceerd te worden door een eerstejaars leerlingen van een muziekacademie.
Heeft Wolf misschien een hekel aan perfectie? "Eigenlijk ben ik een echte perfectionist, niet met hoe de instrumenten bespeeld worden, maar in het eindresultaat van de productie. En zo dacht ik dat het het best was om zelf trompet te spelen. Ik weet niet hoe dat moet, maar ik vond er één en heb het dan gewoon gedaan. Ik maakte zes opnames en die pasten mooi bij de rest. Ik ben er trouwens lang aan bezig geweest. Het moest ook echt zo klinken, want als er iemand gekomen was en die had het gespeeld als een echt prof, dan had ik gevraagd het opnieuw te doen. Ik ben dus echt wel een perfectionist, maar ik wil alleen net andere dingen horen dan veel anderen. Ik ben trouwens ook altijd nogal detailgericht geweest, zelfs toen ik nog met een viersporen recorder werkte. Ik hou van de kleine geluidjes die je alleen hoort als je een hoofdtelefoon op hebt, die geven extra textuur. Het kraken en het ruisen van de band zijn dus een onderdeel van de muziek."
Dit overtuigd vasthouden aan de hem vertrouwde klank betekent niet dat zijn muziek geen evolutie zou doormaken. 'oaklandazulasylum' is in een periode van twee jaar ontstaan en Wolf hoort zijn muzikale ontwikkeling vooral in de behandeling van de nummers. Oudere tracks als 'Ferriswheel' of 'Seventeen' klinken voor hem veel eenvoudiger, terwijl recentere songs als 'Bad Enthropy', Early Whitney' of 'A Little Titanic' meer uitgewerkt zijn. Misschien wel iets te uitgewerkt, merkt hij zelf op. Wanneer hij gevraagd wordt of hij ze daarom anders zou doen als hij ze opnieuw zou opnemen, komt de kort-van-stof versie van why? weer boven: "Ik ga nummers niet opnieuw opnemen". Wat hij wel kwijt wil voor toekomstige opnames is dat zijn broer en drummer Josiah Wolf (die ook al meewerkte aan de 'Early Whitney EP') waarschijnlijk meer bij de opnames betrokken zal worden.
Droog staan
Gevraagd naar de reacties van het publiek op zijn muziek reageert why? opvallend positief. Hij gelooft best dat er mensen zijn die er niets van moeten weten, maar die komen volgens hem toch niet met hem praten dus kan hij daar geen zekerheid over hebben. "Maar na elk optreden zijn er wel luisteraars die even afkomen om te zeggen hoe goed ze het vonden. Ik ben daar wel niet zo dol op en heb het er zelfs wat moeilijk mee. Ik heb het gevoeld dat het wat van mijn creativiteit wegneemt. Het kan namelijk zo overdonderend zijn: eerste staan mensen je aan te staren en daarna komen ze af en dat is soms wat veel. Ik waardeer dat ze iets komen zeggen en ik kan dat ook wel begrijpen. Ik deed dat immers ook bij de mensen die ik bewonderde. Ik wilde ook altijd even dag gaan zeggen na het concert."
Zeggen dat hij daarom muziek voor zichzelf zou maken, is echter een halte te ver. Wolf heeft voor zichzelf wel degelijk een publiek in gedachte, al gaat het hierbij dan duidelijk om luisteraars die aan bepaalde voorwaarden 'voldoen'. "Ik maak muziek voor jongeren die alleen naar muziek luisteren. In hun slaapkamer of met hun hoofdtelefoon op over straat lopend kunnen die zich dan in de muziek herkennen, "zo voel ik me ook". Ik maak muziek om te communiceren, ik vertel ze gewoon hoe ik me voel. Sommigen zullen beter weten waar ik over spreek dan anderen."
Vanuit deze optiek is het gemakkelijk aan te voelen dat toeren voor why? niet zomaar rock'n'roll is. Live spelen en rondreizen betekent voor hem vaak contact hebben met anderen en dat ervaart hij als iets heel vreemds. Hij gaat zelfs zo ver om te zeggen dat het zijn creativiteit wegneemt. "Op tournee schrijf ik niet, dat kan ik echt niet. Op toer sta ik droog: ik probeer zoveel mogelijk te slapen in de auto, ik sta op als een zombie en treed op." Deze 'verlammende' werking van het rondreizen en ontmoeten van mensen wordt misschien nog het best weergegeven door de muziek waarnaar hij tijdens het rondreizen luistert. Zijn antwoord is heel kort: "Momenteel luister ik naar niets. We hebben een cd-speler in de auto, maar we hebben geen cd's. We luisteren zowat alleen naar cd's die mensen ons geven."
Een laatste en ultieme poging om in de afgesloten wereld van why? door te dringen is dan eens te informeren naar hoe hij zich voelt bij de bewondering van collega's, fans die als artiest veel bekender zijn: múm, Boards of Canada, Stereolab, Mogwai of The Notwist. Verder dan dat het ok is, maar hem niets speciaals doet komt hij niet. Niet dat hij die lofbetuigingen arrogant afwimpelt, maar zoals wel vaker tijdens het interview kan hij de juiste woorden niet vinden om zich uit te drukken. Zo blijven de persoon Jonathan Wolf en zijn ideeën een beetje afgeschermd. En hopelijk ook bewaard voor volgende opnames.
