---

Als the American dream bestaat dan zou hij er als volgt kunnen uitzien: geboren worden als zoon van twee Indische immigranten in het land van de grote belofte, grotendeels als autodidact uitgroeien tot een van de belangrijkste jazzpianisten van een generatie en daarnaast ook een invloedrijke naam worden binnen de wereld van het hedendaags klassiek. Precies dat is het verhaal van Vijay Iyer, die inmiddels ook muziek producet en er over schrijft.

Naast jazzmuzikant bent u ook als componist actief in het hedendaagse circuit. Hoe verhouden uw "modern klassieke" composities zich tot uw werk als improvisator? Gelooft u dat er een duidelijk onderscheid bestaat tussen deze twee aspecten van uw muzikale persoonlijkheid?

Een duidelijk onderscheid is er zeker niet. Ik werk telkens met dezelfde ingrediënten – mijn typische benadering van ritme, melodie, harmonie, resonantie, timbre, textuur en energie klinken overal in door. Ik denk dat het grote verschil schuilgaat in de orkestrale mogelijkheden van de instrumenten zelf, en de capaciteiten van de uitvoerders waarvoor ze bedoeld zijn. Als improviserend musicus maak ik voortdurend keuzes over wat en hoe ik zal spelen. Dat is nu eenmaal een vaardigheid die een jazzmuzikant ontwikkelt en waar hij voortdurend gebruik van moet maken, zowel in vrije improvisatie als tijdens het interpreteren van een thema. Westerse klassiek geschoolde muzikanten hebben die vaardigheid echter vaak niet ontwikkeld: hun voornaamste bekwaamheid bestaat erin dat ze weten hoe ze muzikale notatie exact moeten interpreteren, en tevens echt instaan voor de realisatie van de klank. Ze volgen orders heel goed en expressief uit, maar maken heel wat keuzes niet zelf voor wat betreft de betekenis die de muziek zou kunnen bevatten.

Al mijn werk – als pianist, componist, producer, bandleider en arrangeur van andermans composities – ontspringt uit eenzelfde bron, eenzelfde impuls, met name het proberen organiseren van de klank van menselijke acties. Ik hoop dat mijn muziek in alle omstandigheden een verfrissende ervaring kan zijn voor de luisteraar, die er klaarheid, specificiteit, intensiteit en misschien zelfs transformatieve kracht in vinden.

Gaat u als componist vooral intuïtief en quasi improvisatoir te werk, of zit er heel veel beredeneerde structuur in wat u schrijft?

Ik werk op heel veel verschillende manieren: voor mij is het naast elkaar gebruiken van verschillende methodes erg efficiënt. Ik kan improvisatorisch componeren en er voor zorgen dat alles goed klinkt, maar voor mij is het altijd een prioriteit om met specifieke structurele elementen aan de slag te gaan: polyritmiek, resonanties, en in het bijzonder structuren die mij als uitvoerder als het ware tegenwerken, zodat ik mezelf moet vervolmaken om ze te kunnen spelen.

Er zit veel humor in uw laatste trio-albums. Is dat een dimensie die u ook meeneemt naar uw werk voor grotere ensembles?

Dat hangt van de omstandigheden af, want wat is humor? Misschien vinden mensen humor in de spontane dynamiek tussen muzikanten onderling, of in het materiaal waar we naar refereren en de covers die we spelen. Hoe dan ook denk ik dat humor een subjectief iets is dat zich op verschillende manieren kan manifesteren. In mijn composities maak ik soms gebruik van extremen, die de een kunnen doen lachen, maar bij een ander bijvoorbeeld niet in goede aarde vallen!

De component "etniciteit" is altijd een karakteristiek geweest van uw opnames als jazzmuzikant. Is dat een keuze, of een innerlijke stem waaraan u niet kunt weerstaan? En zijn Oosterse invloeden ook terug te vinden in uw uitgeschreven partituren?

Alweer hangt dat af van hoe je "etniciteit" bekijkt, of aan wie je het vraagt. Alles heeft uiteindelijk etnische kiemen, omdat alles ontspringt op een specifieke plaats, in een bepaalde tijd en een gemeenschap. Dit geldt voor Johann Sebastian Bach, maar ook voor Philip Glass of Bob Dylan, en niet minder voor John Coltrane, Zakir Hussain, of mezelf.

Weliswaar heb ik een verwantschap met mijn eigen erfgoed gecultiveerd, door een direct engagement aan te gaan met Indische klassieke muziek, zowel via de structurele details van die traditie als door met Indische muzikanten samen te werken. Via dergelijke ontmoetingen en ervaringen heb ik veel geleerd over ritme en melodie, en dat beïnvloedt uiteindelijk alles wat ik op heden doe.

Uw trio bestaat nu al een aantal jaar uit Stephan Crump en Marcus Gilmore als vaste leden. Wat in deze muzikanten blijft u inspireren, zodanig dat de samenwerking voortduurt?

Beiden zijn ze geweldig op hun eigen manier: virtuoos, precies, creatief en zonder vrees. Ook voel ik in deze biotoop dat er de uitzonderlijke mogelijkheid is om te blijven ontwikkelen binnen dezelfde configuratie. We leren nog elke keer bij als we samen spelen en zolang dat groeiproces duurt, kunnen we elkaar blijven inspireren.

Naast het trio was u onlangs ook actief in gezelschap van Prasanna and Nitin Mitta. Ook met Mike Ladd of Rudresh Mahanthappa bestaat er een jarenlange verwantschap. Wordt u door al deze mensen op een andere manier aangesproken als muzikant, of blijft u altijd dezelfde performer?

Ik ben natuurlijk helemaal "mezelf" op elke gelegenheid, maar dat "zelf" is altijd in beweging, is onderhevig aan verandering, transformeert en evolueert bij elke nieuwe ervaring. Een mens haalt in contact met anderen altijd andere aspecten van zichzelf naar boven. Denk bijvoorbeeld aan hoe anders je met je moeder, dochter, baas of beste vriend praat. In muziek is dat niet geheel anders: de uitvoerder zoekt constant naar een manier om zich met de ander te harmoniseren.

Denkt u dat jazz en hedendaags klassieke muziek een toekomst hebben in een wereld waarin muziek een consumptieproduct is geworden...of gelooft u niet dat dat waar is?

Geen idee. Muzikale vormen hebben een toekomst afhankelijk van de gemeenschap, beïnvloed door auteurs en uitvoerders, het publiek, critici en het klimaat waarin cultuur al dan niet wordt ondersteund. Al deze elementen moeten constant gevoed worden; dat is altijd zo geweest, en zal altijd zo blijven.