Wanneer op 13 juni in Gent 'Das Rheingold' in première gaat, zal de aandacht van pers en publiek niet alleen gevestigd zijn op de veelbesproken regie van Ivo van Hove. Een uitvoering van 'Der Ring des Nibelungen' is immers ook een zware muzikale opgave. In aanloop naar de première sprak kwadratuur.be met de Amerikaanse dirigent Ivan Törzs, die sinds 2002 aan het hoofd staat van het orkest van de Vlaamse Opera en nu instaat voor de muzikale leiding van deze Ring-productie.
Hoe bent u in de operawereld terechtgekomen?
Mijn weg in de operawereld is nogal gecompliceerd geweest. Toen ik student was wilde ik eigenlijk wiskundige worden. Ik heb dan ook wiskunde gestudeerd aan de Princeton University. Nadat ik er mijn diploma had behaald, raakte ik echter mijn interesse voor wiskunde kwijt en begon ik voor dirigent te studeren. Ik had naast wiskunde altijd muziek gestudeerd: analyse, contrapunt enzovoort. Daarnaast speelde ik al goed piano en werkte ik regelmatig met operazangers. Dat had ook te maken met mijn talenkennis: ik sprak toen al goed Duits, Italiaans en Frans. Gedurende drie jaren volgde ik les aan het Mannes College of Music, om vervolgens drie jaren aan de Juilliard School te studeren. In 1982 kwam ik dan naar Europa en begon ik als repetitor te werken aan het Staatstheater te Darmstadt. Na Darmstadt belandde ik via Hamburg en Karlsruhe in Schwerin, waar ik als 'Generalmusikdirektor' (muziekdirecteur) werd aangesteld.
Wat heeft u overtuigd om naar België te komen toen de Vlaamse Opera u contacteerde om muziekdirecteur te worden?
Ik had de Vlaamse Opera al leren kennen als gastdirigent. In 1999 was ik er immers gevraagd om de productie van Tsjaikovski's 'Pikovaja Dama' te leiden. Het was een buitengewoon mooie ervaring; ik vond alles fantastisch - orkest, koor, de arbeidssfeer, enzovoort. Ik was vooral in de wolken over de kans om met Rita Gorr te werken (die volgend seizoen in dezelfde opera te horen zal zijn). Iedereen die me kent, weet dat ik enorm van oude zangers en vooral van oude zangeressen hou. Dus, als de kans kwam om hier chefdirigent te worden, was ik er heel blij over. Mijn positie in Schwerin had ik overigens al opgegeven, gezien de enorme financiële problemen waarmee het theater te kampen had.
U hebt dus voor u naar de Vlaamse Opera kwam lang in Duitsland gewerkt. Zijn er volgens u grote verschillen tussen het operaleven in België en in Duitsland?
Het verschil tussen het operaleven in België en in Duitsland? Hmmmm...dat valt moeilijk te zeggen. Ik moet passen.
Wat is voor u als dirigent de grote kracht van de "Ring"?
De grootste kracht in de Ring is de muziek. Natuurlijk kan ik dat als musicus enkel zo zien. Maar ook als ik helemaal objectief zou zijn (en dat probeer ik toch) zou ik zo denken. De tekst en het verhaal zijn zeker belangrijk en hebben hun eigen kracht. Maar het drama alleen, zonder de muziek, had volgens mij nooit zo beroemd en populair kunnen worden als het nu is. Parallel zou men zich kunnen afvragen hoe vaak 'Der Rosenkavalier' als drama, zonder Strauss' muziek, wordt opgevoerd? Of Oscar Wilde's 'Salome?' En deze teksten zijn ook heel goed - misschien zelfs beter dan de tekst van de Ring. Langs de andere kant meen ik dat de muziek zeker en vast zou hebben kunnen overleven zonder de tekst.
De Vlaamse Opera spreidt de Ring over meerdere seizoenen. Geeft dat volgens u problemen voor de muzikale continuïteit?
Dat wij de Ring over drie seizoenen spreiden is voor de muzikale continuïteit zeker niet helemaal onproblematisch, maar ik ervaar dat niet als té dramatisch. Ten eerste gebeurt zulks ook soms in de grootste operahuizen. Zij maken ook niet altijd een hele NIEUWE productie van de Ring op één seizoen tijd. Het festival van Bayreuth doet dat natuurlijk wel, maar andere operahuizen doen het niet altijd. Sommigen willen deze continuïteit zelfs niet; de opera van Stuttgart, bijvoorbeeld, bracht onlangs een productie uit met vier verschillende regisseurs. Ten tweede is de Ring zelf niet helemaal probleemloos wat betreft de muzikale continuïteit en eenheid van stijl. Terwijl Wagner aan 'Siegfried', het derde deel, werkte, heeft hij ook gepauzeerd om 'Tristan und Isolde' en 'Die Meistersinger' te componeren, wat duidelijk te horen is. Ten slotte geloof ik niet dat mijn stijl of de stijl van onze zangers zo drastisch zal veranderen over de drie jaren dat onze cyclus loopt. Maar wie weet...
Ivo van Hove heeft een erg moderne visie op de Ring. Kon u zich daar direct in vinden?
U spreekt van een "moderne visie" op de Ring. Ik vind het belangrijk om een onderscheid te maken tussen wat een productie zegt aan de oppervlakte en wat ze in essentie meegeeft. Als je een stuk interpreteert kan je vele details veranderen. Je kan bijvoorbeeld het verhaal in een andere tijd situeren met moderne kleding en moderne beelden, je kan de plaats veranderen, je kan proberen een modern equivalent voor de personages de vinden. Dat zijn allemaal oppervlakkige veranderingen en wij noemen zo iets vaak algemeen "modern". Maar de ESSENTIE van en stuk en van de karakters is datgene wat een stuk eigenlijk definieert, niet wat we aan de oppervlakte zien. Je kan bijvoorbeeld zeggen "Wotan is Bill Gates" of "Wotan is George Bush" of "Wotan is Angela Merkel", maar Wotan kan desondanks Wotan blijven, zolang hij een machtsfiguur is die zichzelf gevangen zet door zijn acties en door de contracten die hij heeft "getekend". Dan heb je aan de essentie van zijn figuur niks veranderd. Je kan Mozarts 'Cosi Fan Tutte' naar de USA of naar China verplaatsen, zonder iets aan de essentie van het stuk te veranderen. Maar van een komedie kan je geen tragedie maken zonder de essentie te veranderen. Je moet je altijd afvragen wat de kern of de essentie van elk personage is. De essentie van Erda is dat zij alles weet: alles wat was en alles wat zal zijn. Dat kan je niet veranderen. Wat zij aantrekt en hoe ze eruit ziet is dan van minder belang. Dus denk ik dat het de manier is hoe een regisseur met de essentiële kern van een stuk omgaat die zijn visie op een stuk definieert. Hoe hij omgaat met de essentie van de karakters, de relaties tussen de verschillende personages, de situaties waarin ze zich bevinden, hun gedachten en acties. De scène in Ivo's Ring ziet er zeker "modern" uit, maar zijn "visie" vind ik eerder traditioneel. Er zijn zeker punten waarover wij het niet helemaal eens zijn, maar zoiets is normaal en levert tijdens de repetities soms interessante discussies op.
Tot slot: Wagners muziek is niet voor iedereen evident. Welke raad zou u geven aan 'Ring'-nieuwelingen?
Vooral: de tekst vaak lezen zodat je de woorden en het verhaal echt heel goed kent voor je naar de voorstelling gaat. Dat vind ik nog belangrijker dan de muziek beluisteren. De muziek werkt immers op je onderbewustzijn; je moet ze niet "verstaan", tenminste niet zo als een professioneel musicus ze verstaat. Maar de tekst moet je begrijpen! Anders kan je noch het verhaal, noch de muziek volgen, en zonder stoppen de boventitels lezen is gewoon verschrikkelijk! Dus: de tekst lezen, en als er dan nog tijd voor is kan je natuurlijk een opname beluisteren, maar altijd met de tekst in de hand!
