Het zomerfestival bij uitstek dat Vlaamse jazzliefhebbers een warm hart toedragen, is het Antwerpse Jazz Middelheim. Nu al enkele edities lang staat daar jaar na jaar Toots Thielemans geprogrammeerd, die de afgelopen editie alweer een van de grootste publiekstrekkers van de vierdaagse bleek te zijn. Vanuit het standpunt van de jazzgeschiedenis en wat Toots daarvoor betekend heeft, is dat te begrijpen. Zijn album 'Man Bites Harmonica!' uit 1957 vat het hele verhaal eigenlijk goed samen: Thielemans breidde het beperkte arsenaal aan jazzinstrumenten uit en ontwikkelde een sympathieke, warmbloedige eigen stem die ook veel jazzleken wist te charmeren. Inmiddels schippert Thielemans rond de gezegende leeftijd van negentig en is zijn genie niet meer wat het eens geweest is. Jaar na jaar wordt op het podium duidelijk dat hier weliswaar een innemende, grappige oudere man zit met de ondeugendheid van een twintiger, maar muzikaal kan de figuur niet meer zo geïnspireerd spelen als weleer. Dat heel veel mensen iedere editie de bedevaart maken naar Park den Brandt "omdat het wel eens de laatste keer zou kunnen zijn", heeft dan ook iets luguber: heeft hun aanwezigheid nog iets met de muziek zelf te maken? De staande ovatie waarmee Thielemans én begroet, én uitgewuifd wordt, is wat dat betreft veelbetekenend. Daarmee is echter helemaal niet gezegd dat het icoon van de mondharmonica tegenwoordig slecht klinkt, zoals '90 yrs.' ook bewijst.
Nog creatief uit de hoek komen eenmaal de negentig gepasseerd, is geen evidentie. Een bejaarde jazzmuzikant hoort men vaak terugvallen op standaardformules en zijn band het bevel geven alleen in veilige wateren te laveren. Zijn kompanen beweren dat Toots hen het tegendeel oplegt: hij wil dat ze hem muzikaal aan zijn lot overlaten, voor verrassingen plaatsen en continu inspireren. Mooie woorden, maar live klinkt de muziek van Thielemans' kwartet lang niet altijd knetterend in de oren. Nu al een aantal jaar op rij verandert Jazz Middelheim tijdens Toots' aantreden anderhalf uur in een romantische, oergezellige locatie. Ontroering door spitsvondige frases of een persiflage op de clichés behoort niet tot de opties. Wie een paar armen heeft om helemaal in weg te duiken, maakt daar gebruik van, punt uit. Toots verwarmt de harten met zijn klank en zijn anekdotes – de eigenlijk muziek lijkt louter een aankleding bij een gevoel dat over de prachtige locatie neerdaalt. Toch zou het oneerlijk zijn te doen alsof Thielemans helemaal niets meer kan. Dat klopt ook gewoon niet, want op '90 yrs.' laat de muzikant een heel aantal aardige dingen horen. Juist de begeleiders komen helaas wat mak uit de hoek: drummer Hans van Oosterhout stooft de boel braafjes gaar en pianist Karel Boehlee zou vaker wat meer wringende voicings mogen gebruiken, in plaats van geregeld de stereotiepen te bevestigen en Toots vast te rijden in sympathieke deuntjes.
Waartoe is Toots vandaag nog in staat? Dat is, aan de hand van dit voorspelbaar album met live-fragmenten en een extra dvd, moeilijk te zeggen. Waarom de man eens niet laten samenwerken met muzikanten die nog echt het avontuur opzoeken? Zou hem dat geen goed doen? De laatste track op dit album, het met een symfonisch orkest ingespeelde 'Old Friend', is een indicatie dat Thielemans te vaak in het hokje van de sentimentele kabbeljazz wordt geplaatst. En dat terwijl de man nog grenzen zou kunnen verleggen. Mag iemand op zijn negentigste op zijn lauweren rusten? Absoluut. Maar dat het nooit zover moge komen dat Thielemans zelf in een stamelend, strompelend cliché verandert: een echte jazzliefhebber kan dat "den Toots" niet toewensen...
