Er zijn zo van die concerten of opnames waar jaren na datum nog over gesproken wordt, maar die nooit voor het nageslacht werden vastgelegd. Obligaat toogmateriaal voor ingewijden, steevast terug te vinden in elke biografie of levensverhalend interview. Eén van die legendarische voetafdrukken in de tijd is ongetwijfeld de serie concerten die The Thelonious Monk Quartet bijeenspeelde in de herfst van 1957 in The Five Spot in New York, met John Coltrane op saxofoon, Ahmed Abdul-Malik op bass, Shadow Wilson op drums en natuurlijk Thelonious Monk op piano. Niet dat alleen de muziek er toen legendarisch was, maar vooral dat de tijd en de hoofdpersonages in de nagenoeg geregisseerde samenloop van omstandigheden mythisch zijn.
Een jaar tevoren was John Coltrane nog omwille van zijn onhandelbare alcohol- en heroïneverslaving uit het Miles Davis Quintet gezet, had hij een donker jaar van depressies en ontwenning doorgemaakt en had hij door een goddelijke revelatie zijn kracht, werklust en inspiratie gevonden. In Thelonious Monk vond hij op dit sleutelmoment van zijn leven een muzikale grootvader. Op een warme, geduldige en genereuze manier nam hij John Coltrane op sleeptouw door de iets complexere melodieën waar Monk een voorliefde voor had. Tijdens de vele dagen die de twee zo samen op het appartement van Monk doorbrachten, vonden ze in elkaar partners die op eenzelfde gestructureerde en analytische manier muziek benaderden. Maar ook voor Monk was het een periode van wedergeboorte. Na 6 jaar had hij eindelijk zijn 'cabaret licence' terug en mocht hij weer spelen in New Yorkse clubs waar alcohol geserveerd werd, een noodzakelijk kwaad voor een geniale pianist op zoek naar een doorbraak. Hij vatte dan ook de koe bij de hoorns en zocht een kwartet bijeen voor een serie concerten in The Five Spot. De faam van dit viertal groeide snel en al gauw stonden rijen tot buiten aan te schuiven om een concert van het viertal bij te wonen. Hun faam was zo groot, dat ze al snel een plaatsje op een affiche veroverden, samen met Dizzy Gillespie, Ray Charles, Chet Baker en Zoot Sims en Sonny Rollins: "Friday Eve, November 29, 1957 at Carnegie Hall – Thanksgiving Jazz".
Op het moment van de opname speelde het Quartet al vier maanden samen in The Five Spot en dat is duidelijk te horen. In de twee sets, een "early show" en een "late show", klinken vier muzikanten die elkaar naadloos aanvoelen. De opener 'Monk's Mood', één van Coltrane's favorieten, is daar meteen een mooi voorbeeld van. Monk en Coltrane zetten een prachtige dialoog op met de centrale melodie van deze inmiddels klassieke ballad, met vooral lange arpeggio's van Monk als ondersteuning van de intieme zinnen van Coltrane. Op 'Evidence', maar ook verder in het album bij 'Bye-Ya', zet Monk, met behulp van een stevige swing van de ritmesectie, ronde akkoorden onder een hoorbaar zelfzekere Coltrane, die harmonische bochten rond de speelse melodie maakt. Hij gaat nadien zelf verder, enkel met zorgvuldig geplaatste gebroken akkoorden, die telkens een heerlijke spanning houden met de verwachte melodie. Na 'Crepuscule with Nellie', met ongeveer dezelfde formule van 'Monk's Mood', trekt Coltrane in 'Nutty' helemaal de kaart van zijn wereldberoemde "sheets of sound". Al jonglerend gaat hij aan de haal met de melodie en soleert een indrukwekkende hoeveelheid noten bij elkaar, variaties van de basisakkoorden van de melodie. Ook in 'Blue Monk' zet hij op die manier prachtige solo's neer, telkens weer fijntjes ondersteund door die volle akkoorden van Monk. Tijdens het magistrale "Epistrophy" valt vooral het schitterende drumwerk van Shadow Wilson op. Coltrane voelt zich als een vis in de zee met de harmonieuze wendingen van de melodie en soleert met verve. Maar ook Monk gaat hier voluit, met in zijn toetsenwerk grappige knipogen naar het drumwerk en vice versa. Wetenswaardig is dat 'Epistrophy' bij beide sessies op het programma stond, waarvan de tweede versie maar voor de helft opgenomen is, tot de band helemaal op was...
Het is duidelijk dat er op 29 november 1957 een stuk geschiedenis geschreven werd, een noodzakelijke schakel om te begrijpen hoe de geschiedenis nadien geëvolueerd is, maar waarvan het noodzakelijke bewijs ontbrak. Een soort van Archaeopterix van de jazz. We moeten de heer Larry Appelbaum van de Library of Congres in Washington, D.C. dus voor eeuwig dankbaar zijn dat hij deze tapes teruggevonden heeft. Niet alleen om hun historische waarde, maar simpelweg omdat ze magistrale muziek bevatten.
Meer over The Thelonious Monk Quartet with John Coltrane
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
