'Machine Gun' van het Peter Brötzmann Octet werd opgenomen in de illustere meimaand van het jaar 1968 en verscheen oorspronkelijk op Brötzmanns eigen BRO-label. Bij een heruitgave op FMP in 1972 werden twee extra takes toegevoegd en nu, veertig jaar na de opnames, is er een derde uitgave, aangevuld met een live-registratie van de titeltrack. De plaat was het antwoord van acht Europese angry young men op de Amerikaanse freejazz en werd zo een eerste mijlpaal in de Europese geïmproviseerde muziek. Op deze heruitgave gaat de overdonderende bezetting van drie saxen, twee bassen, twee drummers en één pianist gedurende tachtig minuten er voor zonder enige reserves. De saxen janken, scheuren en blazen tot barstens toe en de drummers maken de donder compleet. Deze explosieve kracht, gecombineerd met de weinig geavanceerd opnamesituatie (pianist Fred Van Hove moet het stellen met een buffetpiano) maken het voor de andere muzikanten niet gemakkelijk om zich hoorbaar te maken. Toch maakt 'Machine Gun' vooral duidelijk dat de muziek van Brötzmann en co meer was dan louter sonoor geweld. De bij momenten erg wilde improvisaties kaderen in duidelijke grondplannen die in de verschillend takes gerespecteerd worden: riffs, thema's, solo's en denderende groepsaanvallen werden op voorhand afgesproken.
'Machine Gun' (geschreven door Brötzmann) is niet alleen titelnummer maar ook vlaggenschip van deze plaat. De energieontlading en het steeds gevulde geluid klinken veertig jaar na datum nog steeds fenomenaal. Legendarisch zijn het staccato-begin (het machinegeweer) en de saxen die genadeloos door de (free)jazzy ritmesectie scheuren. Minstens even indrukwekkend is de tweespraak tussen bassisten Peter Kowald en Buschi Niebergall waarbij de ene kortweg "ja" of "nee" lijkt te antwoorden op de vragen van de andere. Na een kwartier treffen alle muzikanten elkaar tenslotte in een showachtige r&b-riff die nog steeds in staat is een glimlach op het gelaat van een luisteraar te toveren. In de extra take van dit stuk valt op dat de muzikanten elkaar niet meteen vinden voor deze slotriff en ook Kowald en Niebergall hebben tijdens hun duo niet de connectie van de eerste take. Het resultaat is een verlies aan effect, maar niet aan energie. Voor de live-versie, opgenomen tijdens het Frankfurt Jazz Festival in maart 1968, wordt het octet uitgebreid met saxofonist Gerd Dudek. Opvallend hier zijn de kleine veranderingen in de opzet van het stuk. Van Hove Van Hove krijgt zo extra ruimte in het middenstuk waar hij vrolijk rondsplasht en gestaag de drukte opvoert. Naar het einde toe wordt ook een schijnslot ingelast: een rustpunt voor de laatste explosie, een effect dat niet terug te horen is in de studio-opnames.
Van Hove's 'Responsible' klinkt transparanter en geeft door grotere contrasten in de dynamiek meer ruimte aan de ritmesectie. Op het einde duikt de muziek even onder in de cocktailsfeer, zij het dan wel in de grovere variant. Ook van dit stuk is er een extra opname te horen, waarbij de klank opvallend helderder is. Zo wordt de rol van de bassen en de piano extra beklemtoond, waarbij vooral deze laatste voor een extra dimensie zorgt, onder andere door het spelen met de inside piano. Dit alles gaat wel ten koste van de explosiviteit en het arriveren in de cocktailpassage. Net als bij de extra opname van 'Machine Gun' lukt het de groep ook hier niet om in blok het slotdeel in te zetten.
'Music For Han Bennink' van Willem Breuker is het meest uitgeschreven werk van de cd en is alleen te horen in de versie die reeds veertig jaar geleden verscheen. Het stuk drijft aanvankelijk op krachtige drums en een stijgend motief dat herhaald en later gevarieerd wordt. Een dergelijke "voorbedachtheid" blijkt ook uit de synchrone, overdonderende stoten van het ensemble en de brede koraalachtige passage van de saxen. Op het einde krijgt Van Hove de kans om in clusters over het klavier te huppelen, waardoor ook dit stuk meer dynamische contrasten vertoont dan het titelstuk.
Voor de betere klankkwaliteit moet een muziekliefhebber deze heruitgave van 'Machine Gun' niet in huis halen: net als bij de oudere releases is te horen met welke bescheiden middelen dit album gerealiseerd werd. Wel interessant is het vergelijken van de verschillende takes die te horen zijn, al was het maar om te horen hoe essentieel structuur was en is, ook in de geïmproviseerde muziek. Maar de beste verdediging van deze heruitgave blijft uiteraard dat 'Machine Gun' gewoon beschikbaar moet zijn en blijven: als tijdsdocument en als zelfstandig muziekwerk.
Meer over The Peter Brötzmann Octet
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
