Robert Kusiolek is vooralsnog moeilijk vast te pinnen op een genre of stijl. Op zijn bevreemdende debuutplaat ‘Nuntium’ uit 2011, bleef deze klassiek geschoolde accordeonist nog hangen in het schemergebied tussen gecomponeerde en geïmproviseerde muziek, zonder ergens echt voor anker te gaan. Met opvolger ‘The Universe’ kiest de Pool uitsluitend voor ongeremde vrije improvisatie, en dat in goed gezelschap.
De accordeon is een zeldzame verschijning in de wereld van de geïmproviseerde muziek. Met uitzondering van Andrea Parkins en de wat obscure Rüdiger Carl zijn er amper muzikanten die zich binnen deze niche op het instrument hebben toegelegd. Kusiolek treedt in dit kader dan ook een beetje op als ambassadeur van de accordeon en het moet gezegd, hij vervult die job meer dan behoorlijk. Samen met de routiniers Perry Robinson (klarinet), Christian Ramond (contrabas) en Klaus Kugel (drums) levert hij acht korte maar intense stukken af, live opgenomen in 2011 en 2012, waarin energie en expressie centraal staan. ‘The Universe’ ligt daarmee in de lijn van heel wat andere moderne Poolse jazz en improvisatiemuziek, waaronder het werk van Mikolaj Trzaska en Waclaw Zimpel. Dat kan ondertussen zonder twijfel als een kwaliteitsaanduiding gelden.
Het typische, rijk geschakeerde geluid van de accordeon is heel dominant binnen de sound van het kwartet. In de meer intense passages maakt Kusiolek handig gebruik van de dynamische mogelijkheden, door een akkoord te laten aanzwellen of door contrasten te creëren tussen hoge en lage volumes. Het samenspel met Robinson zorgt daarbij voor een oosterse sfeer. Melodische bewegingen en ritmes neigen wel eens naar klezmer, maar belanden net zo goed in een mysterieuze en contemplatieve sfeer, die wordt versterkt door Kugels typische gebruik van bellen en schalen.
De improvisaties ontwikkelen zich organisch en zonder bruuske bewegingen, maar weten desondanks op korte tijd heel diverse impressies na te laten. Zo start het vierde deel met heel dreigende en grommende akkoorden van de accordeon en passeren vervolgens zowel felle groepsimprovisaties als beheerste, lyrische interacties. Ramond zorgt met zijn contrabas telkens voor de nodige punch, waarbij hij de bijdragen van Kusiolek en Robinson lijkt te parafraseren. Wanneer hij breed gaat uitwaaieren, komt de overwegend rechtlijnige ontwikkeling van de muziek tot stilstand en wordt de intensiteit aangezwengeld. Het lijkt wel alsof de groep op zo’n momenten een pitstop maakt om de ideeëntank bij te vullen.
Met de achtste en laatste track zorgt het kwartet voor een kleine verrassing door opvallend jazzy uit de hoek te komen. De muziek swingt dan wel, maar de vrijheid wordt altijd vooropgesteld in dit freebop-achtige stuk. Het kan tellen als een laatste blik op Kusioleks muzikale universum, waar ongetwijfeld nog heel wat moois in te ontdekken valt.
