Eén van Wagners meest bekende opera's is Tristan und Isolde. De reden daarvoor ligt waarschijnlijk zowel bij het verhaal als bij de muziek, vooral dan de ouverture die een muzikaal hoogtepunt uit dit werk is. In deze ouverture zitten alle leitmotiven die in de rest van de opera voorkomen reeds verwerkt, waaronder het liefdesmotief dan onherroepelijk met de dood wordt gelinkt aan het einde van de opera.
De opera begint op zee, op het schip van Tristan die Isolde meegenomen heeft naar haar verloofde vermoord te hebben. Hij moet haar veilig en wel tot bij Koning Marke brengen die met haar zal trouwen. Isolde veracht het volk van Cornwall dat haar volk, de Ieren, onderdrukt heeft. Zij beraadt samen met haar trouwe Brangäne de moord op Tristan. Brangäne zal het gif bereiden. Op het moment dat Tristan Isolde komt bezoeken, geeft Brangäne een flesje waarin ze, in plaats van gif, een liefdesdrank gegoten heeft. Tristan drinkt, Isolde drinkt de laatste druppels, denkend dat ze zal sterven. Het duurt niet lang of beiden zijn smoorverliefd op elkaar. Wanneer ze bij Koning Marke aankomen, kunnen ze enkel 's nachts bij elkaar zijn. Op een nacht worden ze verraden door één van Tristans vrienden. De jachtpartij die Koning Marke die avond zou leiden, was een valstrik om de twee jonge mensen te betrappen. Er wordt gevochten, Tristan raakt gewond. Zijn trouwe vriend Kurwenal brengt hem naar zijn kasteel in Bretagne. Hij heeft een bericht gestuurd naar Isolde om tot bij Tristan te komen, want zij is de enige die hem kan genezen. Een herder houdt de wacht. Wanneer ze eindelijk toekomt, valt hij in haar armen en sterft. Koning Marke is Isolde achterna gegaan om haar af te staan aan Tristan, maar het is te laat. Isolde wenst nog maar één ding : Tristan in de dood volgen. Haar wens wordt vervuld: ze valt stervend aan zijn voeten.
Typisch voor Wagners muziek is de spanningopbouw rond de leitmotiven. Hij maakt lange spanningsbogen die quasi eindeloos voortduren. Het enige echte verlossende akkoord is eigenlijk het slotakkoord van de opera, wanneer de perfecte liefde bereikt is (de liefde in de dood). De zangpartij is volledig geïntegreerd, wat wil zeggen dat de zangpartijen niet boven maar gelijk aan de instrumentale partijen staan. De dialogen zijn vrij oppervlakkig, wat er echt in het hart van de personages omgaat, het diepere, zit allemaal verdoken in het orkest. Een tweede moeilijkheid bij het beluisteren van een Wagneropera, is de lengte ervan. Tristan und Isolde is niet de langste opera die hij gecomponeerd heeft, en duurt toch al een kleine drie en een half uur. Zonder mise en scène (visuele aspect) en libretto wordt het moeilijk. Naxos is een label dat goedkoop wil blijven waardoor alleen een beknopte samenvatting in het cd-boekje te vinden is. De libretti zijn wel op hun internetsite te vinden.
De hele opera is bijna aan één stuk doorgecomponeerd, zonder dat Wagner gebruik maakt van duidelijk afgebakende delen. Vóór elke acte is er wel een prelude die de sfeer weergeeft van wat er volgt. Er is ook geen sprake meer van (gestileerde) aria's of duetten ; alles is gecomponeerd op basis van de innerlijke gevoelens van de personages die in het orkest uitgedrukt worden. De tekstexpressie in de zangpartij is gebaseerd op de gesproken taal, bijvoorbeeld in scène 3 van Acte 1 waarin Isolde verontwaardigd is over haar eigen zwakheid en uiting geeft aan haar wil om Tristan te vermoorden. Hier componeert Wagner een zanglijn met grote sprongen naar de hoogte toe om de zichtbare hysterie weer te geven. In het orkest zit er nog meer beweging en opjagende motieven. De orkestratie is meestal vrij dik : heel het orkest wordt gebruikt, en verschillende lagen boven elkaar. Sommige passages zijn dan weer zo uitgedund dat ze broos lijken. Het Royal Swedish Opera Orchestra beschikt over een stevige kopersectie en verfijnde houtblazers en maakt onder leiding van Segerstam ongelooflijk veel sfeer.
Het meest bekende (en meest duidelijk terugkerende) leitmotiv is dat van de liefde. De ouverture begint met dit motief in de celli en houtblazers en is zeer zacht gespeeld. Het motief draagt enorm veel spanning. Net nadat Tristan en Isolde de liefdesdrank gedronken hebben komt het motief terug, ditmaal groots en majestueus om daarna tot in het niets te verdwijnen. Daar waar er in een Italiaanse opera nu een kanjer van een liefdesduo zou komen, wordt hier enkele keren het liefdesmotief gespeeld in verschillende variaties : lieflijk (hobo, fluit), opgewonden (violen), sterk en groots (koperblazers) om uiteindelijk tot de versie van de ouverture te komen. Tristan en Isolde hebben hier nauweljks iets te zingen en doen weinig meer dan elkaars naam te declameren.
Wat kenmerkend is voor Wagnerstemmen, is hun kracht. De zangers moeten over een zeer grote, volle stem beschikken om over het orkest uit te komen. Hierdoor kleurt een sopraan wel eens als een alt en een tenor bijna als een bas. Hedwig Fassbender (Isolde) heeft een grote, ronde en dramatische stem die uiteraard meer dan geschikt is voor deze rol. Ze kan ook fijner en lyrisch klinken, zonder teveel vibrato te gebruiken. Wolfgang Millgram heeft ook de gepaste stem en zingt zijn partij met heel veel smaak, hoewel hij soms overdrijft in het naartoe glijden van noten. Mezzosopraan Martina Dike is ook waard vernoemd te worden, want hoewel ze soms een te grote vibrato heeft, speelt ze haar rol erg sterk en geëngageerd.
De opname is een studio-opname en hierdoor zijn alle zangers goed verstaanbaar en krijgt men geen ongewenste bijgeluiden van harnassen, podiumgeluiden en dergelijke. Naxos pakt hier uit met een stevige versie van deze opera. Daar waar de jaren '50 en '60 voor logzware uitvoeringen gezorgd hebben (zowel op vokaal als op instrumentaal gebied), is deze versie zuiver en stilistisch correct.
Meer over Richard Wagner
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
