Het lijkt een uitstekende vraag om in de preselecties van een of ander quizprogramma het kaf van het koren te scheiden: "Wat weet je over Armenië?" Dat er een genocide heeft plaats gevonden komt af en toe nog eens in het nieuws omdat Turken en Armeniërs nog altijd op gespannen voet leven, maar hoe zit het nu precies met dat eigen Armeense alfabet, of met de muzikale traditie van dat land? Jordi Savall, behalve specialist voor wat oude muziek betreft ook iemand met een neus voor onontgonnen repertoire, besloot er zich in te verdiepen naar aanleiding van de dood van zijn vrouw Montserrat Figueras. Zij had een grote voorliefde voor de muzikale traditie van dit weinig bereisde deel van het Midden-Oosten en naar eigen zeggen vond Savall zelf heel veel troost in dit nalatenschap toen hij de dood van zijn echtgenote probeerde te verwerken. Vooral duetten voor duduk, een blaasinstrument typisch voor Armenië, hielden Savall een beeld voor van een oertijd, misschien wel iets voorvaderlijks waarmee de Elyseïsche Velden voor het geestesoog worden geroepen. Helemaal anders dan in zijn registraties van het belangrijke muzikale repertoire van de 15e tot de 18e eeuw, neemt Savall hier dus rasechte wereldmuziek op, waarin leden van zijn eigen ensemble Hespèrion XXI de dialoog aangaan met musici die ter plekke leven en werken.
Inderdaad wordt meteen voelbaar dat Savall niet zomaar iets uit zijn duim heeft gezogen voor wat betreft het verwerkingsproces van de dood van Figueras. Uit de Armeense melodieën spreekt een groot en onpeilbaar verdriet, dat door de schoonheid van de lijnen de mens echter ook kan optillen. Melancholie plaatst Savall in zijn selectie heel mooi naast stukken die als fantasma's in het rond cirkelen. Een authentiek percussie-instrument met een wel erg lage klank, de dap, komen in aanraking met het meer melismatische geluid van de kamantcha, een prehistorische (Armeense) strijker. Voeg daar nog twee zinderende duduks aan toe, en magie wordt geboren. Savall en co spelen de muziek ook echt in met een karakter dat helemaal aan de tijd ontstijgt: voor alles wordt tijd genomen en repetitieve dwarrelende patronen brengen de luisteraar in een bezwerende trance. Desondanks is 'Esprit d'Armenie' geen album dat het moet hebben van een specifieke soundscape-sfeer die doorheen de bijna twintig nummers amper wijzigt. Savall selecteerde immers verschillende soorten traditionele woordenloze liederen, die hij met oog en oor voor dynamische contrasten of zin voor bijna stoutmoedige combinaties naast elkaar presenteert.
Van grote verrassingen is er weinig sprake, behalve misschien die ene: dat wereldmuziek en klassieke muziek wel erg dicht bij elkaar kunnen liggen, of op zijn minst een soortgelijk effect kunnen teweeg brengen. Het vakmanschap waarmee Savall zich op Renaissance of Barok stort, uit zich ook hier: nergens zijn er slordigheden te horen of wordt de doorzichtige kaart van gemakkelijke folklore getrokken: er is veel ernst, maar onder het oppervlak borrelen ook liters plezier. Op die manier krijgt deze ode aan Montserrat Figueras ook een positieve tint, waarschijnlijk in de lijn van wat de sopraan zelf zou gewild hebben. Tenslotte moeten de overblijvers verder zonder de gestorvene, en precies het verdriet simultaan met dat duwtje in de rug is wat deze opname laat horen. Daarnaast richt Savall ook de aandacht op het Armeense volk en haar door gruwelen getekende geschiedenis: nog steeds een zaak waar de gemiddelde Westerling te weinig van af weet. Eens te meer vroeg Savall kenners om essays te schrijven rondom zaken die de wereldbevolking aanbelangen, zoals de Armeense cultuurgeschiedenis en het verleden dat de Armeniërs op hun rug torsen. Meer dan louter didactisch, kaderen deze teksten op een of andere manier alle verdriet die in dit album zit samengebald. Toch krijgt men er niet de impressie van dat de wereld een groot tranendal is: aan het eind van de tunnel fluit een duduk een deuntje, en dat betekent dat er nog hoop is.
