Leiders van een big band weten het maar al te goed: een uitgekiend arrangement mag dan wel een lust voor het oor zijn, afspraken vooraf vastleggen is inboeten aan vrijheid. Precies in dat principe kon Noors pianist en componist Jon Balke zich nooit vinden. Hij besloot daarom muziek te schrijven waarin een aantal mogelijkheden besloten lagen, en het podium te beklimmen met muzikanten die in staat waren zijn keuzes op het ogenblik zelf, dus tijdens een live-concert, te respecteren. Op die manier bleef de jazzmuziek echt onderdeel van “het moment”, en kon een concert daadwerkelijk een interactie met het publiek aangaan, ook in ruimere zin dan alleen via geïmproviseerde solo’s. Daarvoor moest Balke uiteraard op zoek naar ervaren en gedreven collega’s. Hij vond die ook en zo werd het Magnetic North Orchestra geboren, dat inmiddels een handvol uiterst boeiende albums opnam. Dat de destijds nog ontluikende talenten Anders Jormin op contrabas en Arve Henriksen op trompet intussen gevestigde waarden zijn, is een teken aan de wand: kwalitatief behoorde de band reeds in de jaren ’90 tot de beste van zijn tijd, wat twee opnames voor ECM en een voor Emarcy ook bevestigden.
Tot op vandaag is Jon Balke actief als pianist en componist. De laatste projecten van de Noor voor ECM lagen ergens op het kruispunt tussen jazz, etnische muziek en new age, een kiem die ook het in 1999 bij Emarcy verschenen ‘Solarized’ kenmerkt. Nineties keyboards zwengelen een futuristisch klinkend geluid aan, dat echt vanuit het pianotrio vorm krijgt. ‘Encoded’, een verijdeld trionummer waar de blazers vanuit een hoekje wat kleur aan geven, laat horen hoe stevig de fundering van de groep in elkaar zitten. Het aantal blazers was toen al teruggebracht naar drie, precies om de strijkers in het geluid naar voor te kunnen schuiven. Op ‘Kyanos’, de volgende plaat van het ensemble, werd datzelfde geluid verder op punt gesteld. De vele lagen per nummer vielen beter op hun plaats en de opname was een pak subtieler, wat de intimiteit van de muziek onmiskenbaar ten goede kwam. Zo liepen de strijkers minder verloren in het totaalgeluid en bleek hoe essentieel hun bijdrage is tot de karakteristieke sound waarmee het Magnetic North Orchestra zich een eenzaam stekje in de regionen van de grotere jazzbands veroverde. Bijna zoetsappige harmonieën worden doorprikt door de donkere toetsen waarmee Balke voortdurend prikken uitdeelt. De arrangementen zijn bovendien donker gekleurd en onder het oppervlak zindert het van de beweging, hetzij door middel van blazers, elektronica, percussie of contrabas. Arve Henriksen leent zijn aandoenlijke fluisterstem aan de bijna filmische composities, die door zijn spaarzame gestamel aan diepte winnen. Psychedelische orgelpijpen gluren even om de hoek in het titelnummer, dat zonder twijfel een van de meest beklijvende is van Balke’s ganse selectie.
Een veel uitbundiger band lijkt bijna tien jaar eerder ‘Further’ te hebben ingeblikt. Balke weerhield zeven nummers: soms met een wel erg prominente etnische toets, zoals in het opzwepende ‘Changing Song’, elders badend in een warme, bijna romantische sfeer, met als voorbeeld bij uitstek het nog steeds ontroerende ‘Horizontal Song’. Dat de band partituren bij de hand moet hebben gehad, blijkt bijvoorbeeld uit hoe schijnbaar banale vleugjes percussie een nummer ineens de hoogte in kunnen tillen. Er wordt overigens uitstekend geïmproviseerd, niet in het minst door Tore Brunborg (saxen). De plaat houdt op die manier mooi het evenwicht tussen stukken waarin de compositie centraal staat en materiaal waarin voornamelijk de improvisatie de aandacht trekt, zoals in ‘Taraf’ (dat een van de b-sides van Jan Garbarek zou kunnen zijn) of ‘Moving Carpet’ het geval is.
Fantastisch is dat dankzij ‘Magnetic Works’ deze dikwijls vergeten albums uit de ECM-catalogus gedeeltelijk worden opgerakeld. Door geen volledige tracklists te includeren blijft het verlangen bestaan naar de afzonderlijke cd’s: vanuit commercieel oogpunt natuurlijk perfect te begrijpen, hoewel het jammer is dat de schijfjes van deze dubbelaar slechts voor twee derde gevuld zijn. Een volgend minpunt is dat van ‘Diverted Travels’, de plaat waarmee het collectief in 2004 zijn geluid nog verder op punt stelde, elk spoor ontbreekt. Dit is alles bij elkaar geteld een superbe verzamelaar, die de luisteraar echter voor een (niet onbelangrijk) stuk op zijn honger laat.
