John Cage, de componist van de chaos? Het is een idee dat leeft in menig hoofd, hoewel het op weinig is gebaseerd. Heeft de componist de entropie van alle natuurlijke mechanismen immers niet gecatalogeerd in zijn muziek? Is ze niet eerder een ordening van wat men met de nodige fantasie “chaos” zou kunnen noemen? In ieder geval is ze niet ongestructureerd, hoezeer Cage de omstandigheden waarin zijn werk werd gecreëerd ook een expliciete plaats gaf in zijn partituren. Nee, geen twee uitvoeringen kunnen dezelfde zijn. Toch is zijn notatie exact, zeker voor wat de selectie vroege partituren bevat die Alexei Lubimov en Natalia Pschenitschnikova wilden opnemen. Zij waren er allebei al vroeg bij: toen Cage’s muziek nog tot de Russische underground-scène veroordeeld was omdat ze door het regime niet werd getolereerd, sprongen de uitvoerders er al voor in de bres. Ze ontmoetten Cage in 1988 toen die een officieel bezoek bracht aan Rusland en dat was, in geval van Lubimov, het begin van een vriendschap. De pianist bleef Cage ontmoeten telkens hij zelf naar de Verenigde Staten vloog en sindsdien is hij altijd een voorvechter gebleven van dit nog altijd in een vergeethoek gestoken repertoire.
Een uitvoerder kan uren bezig zijn om een piano te prepareren precies volgens Cage’s erg precies genoteerde aanwijzingen. Wanneer dat proces is voltooid, moet worden bekeken of de klank van het instrument bij de desbetreffende akoestiek hoort. Gaat men echter over tot een cd-opname, dan is een onontbeerlijke component van het eigenlijke musiceren de producer en diens opnameteam. Men kan perfect interpreteren zonder dat de nuances tot bij de luisteraar thuis geraken en voor veel Cage-opnames is dat nog steeds het probleem. Vandaar dat liefhebbers zweren bij het adagium dat werk van de man alleen live echt kan werken. Voor de stukken die Lubimov en Pschenitschnikova absoluut wilden uitvoeren, geldt dat niet. Dat is inderdaad voor een aanzienlijk deel te danken aan producer Manfred Eicher, die binnen de context van een studio in Zürich het geluid zodanig fijn regelde dat men zowel het diepe getokkel op de piano als het knarsen van snaren in de hoogste registers in groot detail kan beluisteren. Daar profiteert Lubimov voor de volle honderd procent van: zijn accuratesse scheert de hoogste toppen, als begeleider en als solist. De ‘Two Pieces for Piano’ uit 1946 vormen de kern van dit album: willekeur is er, zoals blijkt uit Lubimovs nauwgezette uitvoering, totaal in afwezig.
Zitten de solo pianowerken nog ingebed in de atonale atmosfeer waarmee tijdens het interbellum volop werd geëxperimenteerd, dan situeert ‘Dream’, dat zich aan het einde van het recital opnieuw presenteert in een gevarieerde versie, zich in het minimalisme dat indertijd nog moest worden ontwikkeld. Totaal willoos voert Lubimov deze als een onrustige oceaan deinende hersenspinsels uit. Elke beweging is er een van de natuur: zinloos en in het ijle kabbelend, doch nooit overbodig. Het is alsof de muzikant zich laat wiegen op de trance van Cage’s schriftuur: samen met de pianist kan de luisteraar diep wegzinken in een droomlandschap, even ondoorgrondelijk als het gegeven dat de menselijke droom zelf is. Lubimov, wiens vorige collaboratie met ECM nog resulteerde in een illustere lezing van de Debussy-preludes, benadert het absolute, zelfs wanneer hij een geheimzinnig geprepareerd klavier behandelt. Natalia Pschenitschnikova, inmiddels uitgegroeid tot een niet weinig verdienstelijke uitvoerster van avant-garde, kan haar Russische accent dan weer niet helemaal verstoppen. Vooral in de ‘Five Songs’, op spitante, goochelachtige tekst van E. E. Cummings, straalt ze te weinig Angelsaksisch temperament uit. Wanneer het om onomatopeeën gaat, zoals in ‘She Is Asleep’, grenst haar inleving anderzijds aan het manische. Deze overigens slechts per grote uitzondering opgenomen muziek vaart kortom wel bij de loyaliteit die Lubimov en Pschenitschnikova hun betreurde vriend betonen. ECM tekent bovendien voor een fascinerende combinatie van historische, musicologische en poëtische duiding bij de 21 parels die dit schijfje rijk is.
