Het was Bach-biograaf Albert Schweitzer die in zijn dikke naslagwerk over de Duitse componist schreef dat het Wohltemperierte Klavier voor vele luisteraars een ontoegankelijk meesterwerk blijft, omwille van het serene raffinement en de grote schijn van evenwicht waaronder de existentiële emoties verscholen zitten. Productiehuis EuroArts en BBC Wales zagen de waarheid in van die uitspraak, maar tegelijk leek het hen een uitdaging om de partituur naar het grote publiek te vertalen door middel van een secuur geregisseerde interpretatie door vier verschillende muzikanten. Kosten nog moeite werden eind 1999 gespaard om dit project te realiseren: grote namen als Angela Hewitt en Andrei Gavrilov zegden toe en de vleugel waarop zij spelen werd voor elke prelude en fuga (in totaal 48) in een andere ruimte opgesteld, verspreid over vier locaties in de Europa. Dat megalomane opzet strookt eigenlijk niet met de intieme bedoelingen van Bach, maar gezien EuroArts en BBC Wales werkelijk de bedoeling hadden om de partituur tot bij een bredere schare liefhebbers te brengen, kan een mens hen die inschattingsfout nog vergeven.
Voor wie het werk niet kent, een kleine introductie: het Wohltemperierte Klavier is een bundeling van telkens 24 preludes en fuga’s (in elk van de 24 bestaande toonaarden), die Bach schreef voor studenten klavier en voor mensen die zich reeds hadden vervolmaakt op het instrument, maar toch wilden blijven oefenen. Het zijn dus een soort “studies” avant-la-lettre, met die nuance dat Bach ze nooit zou geschreven hebben mocht hij ze niet van een zekere emotie voorzien hebben. Zoals gezegd zit die diepere laag ver onder het schijnbaar ongenaakbare oppervlak verborgen, waardoor de meeste luisteraars afhaken vooraleer de 260 minuten zijn afgerond. Want inderdaad, wie de beide boeken na elkaar wil beluisteren, heeft daar een dikke vier uur voor nodig. Das Wohltemperierte Klavier wordt dan ook niet toevallig een van de meest ontoegankelijke werken uit de volledige muziekgeschiedenis genoemd, hoewel (voor diegenen die moeite ondernemen mee te gaan met de harmonieuze stroom) telkens een immense wereld open gaat vol verrassende wendingen en interessante arrangementen.
Dit werk tot bij het grote publiek brengen is op zich dus een nobel streven, maar daar vier verschillende muzikanten voor aanspreken, is misschien teveel van het goede. Puristen zullen wellicht hun beklag doen over het feit dat de lijn in de uitvoering verloren gaat, gezien halverwege elk boek telkens een andere pianist het roer overneemt. Meer dan een uniformiteit in de interpretatie of een krachtig muzikaal statement, hebben EuroArts en BBC Wales echter gestreefd naar laagdrempeligheid. Mensen raken nu eenmaal uitgekeken op een gezicht eenmaal het langer dan een uur in beeld blijft. Zodoende kunnen de muzikanten, hoe begaafd ook, niet langer dan twaalf delen aan het klavier blijven. Hoe spijtig dat, in het geval van bijvoorbeeld Hewitt, ook is…
Het grootste mankement met deze uitgave is de immense hoeveelheid kitsch waarin het hele project gedrenkt is. De schitterende locaties, namelijk de New Art Gallery in Walsall, de Güell Palace (ontworpen door Gaudí) in Barcelona, het Palazzo Labia in Venetië en het Wartburg-kasteel in Eisenach (Bach’s geboortedorp), worden voor de gelegenheid opgesmukt met onesthetische belichting (in discokleuren die dateren van de jaren ’80). Bovendien slaat het nergens op dat serieuze muzikanten na elk deeltje op een andere locatie met een totaal andere outfit opdagen. Het getuigt van snobisme en er werd duidelijk overdreven veel belang gehecht aan kostumering en de vorm. Zelfs de schmink werd te weinig gedoseerd, waarvan getuige Angela Hewitt’s overdreven rode lippen. Ook de spelende kinderen die subtiel tussen de beelden werd gemonteerd, lijken eerder te passen in het Nieuwjaarsconcert van de Wiener Philharmoniker op de zender één (liefst begeleid door een walsje van Strauss), dan in een serieus concept als dit.
Een tweede grote minpunt is de overdreven gestiek waarmee alle muzikanten achter de vleugel plaatsnemen. Muzikanten zijn het er over eens dat het heen en weer-bewegen bij een Bach-interpretatie het spelen zelf alleen maar bemoeilijkt, en toch ziet men op deze dvd uitsluitend muzikanten die op de meest expliciete manier lijken geraakt te worden door de muziek. Het staat een uitvoerder uiteraard vrij te doen wat hij of zij niet laten kan, maar hier ligt het er allemaal zodanig dik op dat de kijker er gewoon niet meer omheen kan. Vooral Andrei Gavrilov laat zich van zijn meest bewegelijke kant zien, wat de toeschouwer met een ronduit onbehaaglijk gevoel opzadelt.
Mocht de muziek op deze dvd ook nog eens niet de moeite lonen, dan was er niets ergs aan de hand en kon men deze dubbele dvd zonder pijn in het hart in de rekken laten liggen, maar (helaas!) zit de vork muzikaal gezien anders aan de steel. Elk op hun eigen manier hebben de musici een voeling met Bach, waardoor de vier verschillende invalshoeken eigenlijk een interessant totaalbeeld geven van de componist. Andrei Gavrilov speelt dromerig, Joanna McGregor heeft tegelijk de strengheid van een schooljuf als de frivoliteit van een ondeugende peuter, Nikolai Demidenko is standvastig en ontzettend beheerst en Angela Hewitt vormt de schitterende optelsom van alle voorgaande kenmerken.
Das Wohltemperierte Klavier verkennen via deze uitgave is een goed idee, want de enkele verschillende impulsen krijgt de consument er gratis bij. Zolang het beeld maar afgezet wordt, is deze dvd immers absoluut te genieten...
Meer over Johann Sebastian Bach
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
