'IBM 1401, a User's Manual' verdient een uitgebreide inleiding. Het is niet alleen het nieuwste werk van Jóhann Jóhannsson dat uiteindelijk de soundtrack bij een dansvoorstelling van Erna Omarsdottir werd, het is ook de uitwerking van het verhaal van de teloorgang van een computer. Zo combineert Jóhannson twee van zijn passies, muziek en technologie, en kan hij spelen met de interactie tussen mens en machine die hem zo boeit. Het computerverhaal begint bij vader Jóhann Gunnarsson. Hij stond in voor het onderhoud van de eerste computer in IJsland, de IBM 1401, en raakte als muzikant geïnteresseerd in de radiogolven die de machine uitzond. Door die golven met een radio-ontvanger op te vangen creëerde de immense machine muziek. Bij de uitgebruikname van de computer werd een afscheidsceremonie gehouden waarbij de computer een laatste keer muziek produceerde. Jóhannsson werd door die opnames geïnspireerd en gebruikte ze in zijn werk.
Dat resulteert in een werk dat bol staat van de intrinsieke schoonheid van een melodie. Acht noten vormen het refrein, dat in het hele werk aanwezig blijft en de basis legt voor de eenvoudige pracht die van elk van de delen straalt. Zo begint 'Part 1- IBM 1401 Processing Unit' met een aanzwellend samenspel van strijkers als een rij treurwilgen. Voorzichtig komen enkele pianonoten aanzetten die de IJslandse koude de huiskamer binnenbrengen. Voor 'Part 2 – IBM 1403 Printer' laat Jóhannsson zijn strijkers contrasteren met een instructies gevende stem en laat daarbij een paar kille noten weerklinken, die samen met de stem echoën als in een grote, lege kamer. Ook in 'Part 4 – IBM 729 II Magnetic Tape Unit' werkt het contrast tussen de eenvoudige strijkersmelodie en de subtiele elektronica die in het deel verweven zit. 'Part 5 – The Sun's Gone Dim and the Sky's Turned Black' haalt zijn boeiende kracht dan weer uit een vervormde stem waaronder strijkers aan sterkte winnen, en de piano die uiteindelijk helemaal op de voorgrond treedt.
Toch is er een groot probleem met 'IBM 1401, a User's Manual': 'Part 3 – IBM 1402 Card Read-Punch' ijlt veel te veel weg in opkomende strijkerstapijten en zachte, vluchtige klanken alsof er vogels rondvliegen. Aangezien het deel 10'23" duurt, slaat het een groot gat in het midden van het werk. Dat is jammer, want voor het overige blinkt 'IBM 1401, a User's Manual' uit in stralende eenvoud en biedt het met soms kille tonen toch een aangename warmte die klassieke muziek kan openstellen voor de niet-kenner.
Meer over Jóhann Jóhannsson
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
