Met welk van zijn muzikale telgen had Johann Sebastian Bach het minst goed kunnen opschieten als hij hun levensloop had kunnen meemaken? Misschien Johann Christian Bach, die, althans voor iemand die Bachs bloed door zijn aderen had stromen, een zeer atypische carrière maakte. Verloochende hij zijn genen en de naam die zijn geslacht genoot door naar Italië te verhuizen, zich daar tot het katholicisme te bekeren en een stijl van componeren aan te meten die eerder internationaal georiënteerd was, en helemaal niet Duits aandeed? Later verhuisde Johann Christian Bach bovendien naar Engeland om daar in dienst van de koninklijke familie te gaan werken. Zijn Italiaanse broodheren draaiden de kraan dicht toen ze merkten dat de man geen aanstalten maakte om terug te keren, maar overgeleverd aan de gunsten van het Engelse hof bleef Johann Christian tot aan zijn dood met plezier in de gratie van de Engelsen. Hij was zangleraar voor kinderen van koninklijke bloede, maar verloochende nooit zijn grote passie: het componeren. De successen die hij in Italië beleefde met zijn drie opera’s op tekst van Metastasio zou hij later moeilijk kunnen evenaren, maar niets wijst er op dat hij het Engelse publiek teleur stelde met zijn creaties. Toch waren het niet altijd de beste zangers waarop hij beroep kon doen, wat hem ertoe bracht creatief om te springen met het materiaal dat hem door de librettist werd aangereikt. Muzikaal werd Johann Christian inventiever, met als bedoeling de stemmen meer te sparen en hen enkel zeer effectvol aan te wenden waar nodig.
Veel bekendheid genieten Johann Christian Bachs opera’s vandaag niet meer, en zeker het in 1763 voltooide ‘Zanaida’ niet. Tot voor kort werd immers aangenomen dat het volledige manuscript van die opera definitief verloren was gegaan, tot de Amerikaanse verzamelaar Elias Kulukundis zijn collectie openstelde voor onderzoekers en een integrale partituur van ‘Zanaida’ werd ontdekt. Voor de komende tien jaar stelt de collectioneur nu zijn bezittingen open voor het Bach Festival Leipzig, dat in de komende jaargangen misschien nog meer werk van Bach-telgen in première zal laten gaan. Evenzo beleeft ‘Zanaida’ hier een wereldprimeur op cd: de ouverture kon men mits enig zoekwerk al bemachtigen, maar nu zorgen David Stern en co voor een dubbele cd die het stuk terug op de agenda moet plaatsen. Daarvoor heeft het in ieder geval alle kenmerken mee van een traditioneel opera-verhaal: oorlog, verraad, liefde en list zijn de ingrediënten van een plot die als een echte thriller werd neergeschreven. Johann Christian rekt de hele toestand niet langer uit dan nodig: op ruim twee uur tijd wikkelt zich een verhaal af waarin het gemeenschapsbelang botst met het persoonlijke. Interessante, weliswaar nooit al te zware ethische dilemma’s komen aan het oppervlak en maken van ‘Zanaida’ een opera die van de toehoorder een actieve emotionele participatie vraagt.
Bij de (nieuwe) wereldpremière van ‘Zanaida’ hoorde ook een enscenering, waar – volgens de foto’s die in het boekje bij deze uitgave zijn opgenomen – niet enorm creatief met het tijdskader werd omgesprongen. Uiteraard kreeg die authentieke enscenering ook een historisch correcte lezing mee. Dirigent David Stern maakt daar een punt van en zijn ensemble Opera Fuoco richtte hij zelfs speciaal op om op een verantwoorde manier het operarepertoire uit de 18e en 19e eeuw tot bij het publiek te kunnen brengen. Tegenover de pathos in de plot plaatst Stern de nodige exuberantie. Die kan Johann Christian Bachs erg heldere, zeer doorzichtige schriftuur wel gebruiken: waar Stern voor een fractie overdrijving kiest, is de luisteraar hem bijzonder dankbaar. Het gebalde orkestrale geluid wordt immers niet altijd met evenveel vuur beantwoord vanuit de stemmen. Die zijn goed, maar slechts per grote uitzondering laten ze een prachtige aria horen. Eerder krijgen vooral de vrouwenrollen het wat lastig naarmate de compositie haar einde nadert. De jonge vocalisten lenen weliswaar hun souplesse aan deze opname, maar missen hier en daar de ervaring om van deze primeur over de hele lijn een opwindende ervaring te maken. Nochtans zullen Johann Christian Bach-liefhebbers deze opname bijzonder weten te waarderen. De beperkte gebreken bij de stemmen, verzwelgt Stern immers met zijn schijnbaar tomeloze energie.
