Deze opnames mogen dan dateren uit 1961, wat het trio Giuffre, Bley en Swallow hier presteren, is van die orde dat 43 jaar na datum luisteraars nog steeds hun tanden kunnen stukbijten op deze muziek. Wat hier mogelijk blijkt met klarinet, piano en bas is zo gesofisticeerd, complex, gesloten en tegelijkertijd spontaan, mooi en eerlijk dat iedereen de tijd zou moeten nemen om dit te doorgronden. Al zal snel blijken dat deze muziek te abstract, te diep en te rijk is om zomaar te kunnen vatten.
In een wervelend, maar vaak verstild spel van compositie, improvisatie, solo's en begeleiding vervagen de grenzen tussen deze eikpunten van de jazz. Als verfijnde kamermuziek haken de leden van het trio op elkaar in en weven ze een samenhang die zo geraffineerd en logisch is, dat het genoteerde en het geïmproviseerde niet te onderscheiden zijn. Hetzelfde gaat geregeld op voor de rolverdeling binnen het drietal met meer dan eens een totale verstrengeling tot gevolg. Wanneer één van de drie dan toch duidelijk als solist gepositioneerd wordt, laten de overige twee ruimte terwijl ze toch meer doen dan louter begeleiden. Hun dienende rol vullen ze daarbij zodanig in dat de begeleidingspartijen op zich al een hele wereld zijn die meer dan één luisterbeurt waard is. Deze rijkdom maakt het beluisteren van 'Emphasis & Flight' naast een unieke belevenis ook heel intensief en uitputtend: er is eenvoudigweg te veel gaande om 'met een wijntje in de comfortabele zetel zittend' beet te hebben.
Dat het hier gaat om liveregistraties (concerten uit november 1961 in Stuttgard en Bremen) maakt dit dubbelalbum extra spannend. Voor deze spanning moet geen beroep gedaan worden op protserige virtuositeit. Integendeel: razende tempi en monsterachtige uitspattingen moeten het afleggen tegen verstilde passages, maximale controle en een intellectueel aandoende benadering. Toch hoeft dit niet het avontuur of herkenbare referenties uit te sluiten, al is er qua echte swing niet veel te rapen, buiten een occasionele bluesy uithaal van Paul Bley of een walking bass van Steve Swallow. Het lijkt wel alsof hier voornamelijk de kaart van de klassieke muziek getrokken wordt. De driestemmige polyfone inzet van het thema van 'Venture' is daar een sprekend voorbeeld van. Een opmerkelijke verwijzing is er naar de muziek van György Ligeti, met name in de twee versies van 'Sonic', maar vooral bij 'Flight'. Obsessief herhaalde noten, mechanisch repeteren en een krioelende verstrengeling vormen een opvallendere vergelijking met deze Hongaarse componist. Nog opvallender omdat deze pas in het begin van de jaren '60 met die voor hem zo kenmerkende stijl naar buiten trad! 'Flight' is bovendien ook het spektakelstuk van deze dubbelaar, zeker door het slaan van Paul Bley op de pianosnaren, wat het effect van een nazinderende explosie teweeg brengt. Dit manipuleren van de pianoklank (trekken aan, afdempen van, slaan op snaren) is haast een constante op deze dubbelaar en bovendien weer een niet mis te verstane referentie naar klassieke muziek.
De sterke verwijzingen naar klassieke muziek worden bovendien nog extra beklemtoond door de grillige thema's, ritmes en structuren van Giuffre's composities die – hoe onnavolgbaar ze ook mogen zijn – nooit geforceerd klinken. Zo is 'Whirrr' heerlijk speels en heeft 'Cry, Want' duidelijke gospelwortels. Wanneer het trio stukken van andere componisten gespeelt, wordt de link met 'ontspanningsmuziek' duidelijker. Carla Bley's 'Jesus Maria' heeft duidelijke tangoallures, Paul Bley's 'Carla' wordt gekenmerkt door een bluesy toets en het downtempo 'Goodbye' van Gordon Jenkins met een hoog 'onder een fijne motregen door verlaten stadsstraten slenteren'-gehalte.
Deze nummers veranderen niets aan het feit dat 'Emphasis & Flight 1961' een cd vol 'ernstige' muziek is die bol staat van de artistieke ambities. Een lesje in nederigheid voor elke luisteraar en tegelijkertijd (serieus!) genieten.
Meer over Jimmy Giuffre, Paul Bley, Steve Swallow
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
