Zeitkratzer is een Berlijns ensemble voor hedendaagse muziek onder leiding van pianist/componist Reinhold Friedl. Dit gezelschap heeft al tal van opmerkelijke opnames gemaakt, waaruit bleek niet om een creatieve uitdaging verlegen te zijn. Zo verscheen in 2007 een heruitgave van Lou Reed’s ‘Metal Machine Music’, gespeeld door strijkers, blazers en percussie. James Tenney is de tweede componist na John Cage die onder de loep wordt genomen in hun ‘Old School’-serie. De keuze voor deze relatief onbekende Amerikaanse componist is begrijpelijk, want Tenney leunt inzake concept, opvatting en filosofie over muziek erg dicht aan bij Cage.
James Tenney (1934-2006) is een exponent van een generatie naoorlogse componisten, waaronder Stockhausen, Boulez en Reich, die radicaal kozen voor artistieke vernieuwing en experimentele geluiden. Na zijn studies als pianist, componist én elektronica-ingenieur stond hij mee aan de wieg van de eerste experimenten met computermuziek. Deze artistieke interesse in technologie en wetenschappelijke fenomenen hebben zijn verdere loopbaan bepaald en gekleurd. Vanaf de jaren ’70 staat hij bekend als een “spectralist”, een componist die gebruikt maakt van de boventonenreeks als bronmateriaal voor de compositie, zowel voor de vormelijke als harmonieuze parameters. Zo ook de werken op deze opname.
‘Critical Band’ is gebaseerd op een akoestisch fenomeen, namelijk de frequentiezone waarin verschillende tonen elkaar kunnen maskeren. Er ontstaan ook beats omdat ze erg dicht in frequentie bij elkaar liggen. Vanuit één frequentie wordt 17 minuten lang een breed spectraal akkoord onttrokken. De uitvoerders moeten hiervoor veelvuldig gebruik maken van aartsmoeilijke ‘natuurlijke’ stemmingen op hun instrument. Bovendien mogen individuele noten niet apart hoorbaar zijn want ze moeten opgaan in het geheel. Zo kan de frequentieverbreding zo subtiel mogelijk voltrokken worden. Het resultaat van deze zware arbeid is een verbluffend krachtige drone die niet moet onderdoen voor zijn elektronische varianten. ‘Harmonium #2’ is een gelijkaardige compositie maar het accent ligt meer op de onderlinge harmonische relaties tussen de akkoorden.
De partituur van het laatste werk, ‘Koan: Having Never Written A Note For Percussion’, bestaat uit slechts een enkele instructie: een percussionist moet heel stil beginnen, op eigen tempo aan kracht winnen en heel luid worden en dan geleidelijk weer heel stil eindigen. Deze magistrale uitvoering op tamtam levert het beste bewijs dat eenvoudige ideeën vaak tot de beste resultaten leiden. James Tenney is altijd een beetje een ondergewaardeerd componist gebleven, misschien brengt deze opname van uitstekende kwaliteit hier postuum nog verandering in.
Meer over James Tenney
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
