Af en toe is een componist dat trieste lot beschoren: terwijl hij zelf ten grave wordt gedragen, klinkt zijn muziek overal in de wijde omtrek. Na de rouwceremonie wordt dat oeuvre dan echter definitief opgeborgen. In het beste geval rakelt een muzikaal archeoloog het nalatenschap binnen ongeveer een eeuw op in een of andere bibliotheek en wordt hier en daar onder de noemer "hoogst exclusief" nog eens muziek van de betrokkene gespeeld. Om daarna weer een jaar of honderd te moeten wachten op die paar minuten erkenning. Gelukkig zal het er helemaal anders aan toe gaan met het erfgoed van Henri Dutilleux. Afgelopen week hield zijn 97-jaar oude lijf het voor bekeken, en zonder overdrijven kan worden gesteld dat een van de laatste grote nog levende componisten daarmee aan het dodenrijk werd overgeleverd. Nog bij leven werden Dutilleux' partituren echter deel van het repertoire. Tijdens een gemiddeld concertseizoen in een van de betere zalen komt wel eens het orkestwerk 'Métaboles' bovendrijven, of staat het celloconcerto "Tout un monde lointain..." op de affiche. Pianisten hebben dan weer een warm hart voor de schitterende pianosonate, terwijl violisten 's nachts dromen over 'Sur le même accord'. Zijn dat enkele voltreffers uit een tot de nok gevulde kast met creaties? Eigenlijk niet: de arbeidsethos van Dutilleux bestond eruit continu te streven naar perfectie, werken zoveel jaar na datum te blijven bijschaven en alleen te publiceren wat onverbeterlijk behoorde te zijn.
Uiteraard is een levend componist een kind van zijn tijd. Hij legt contacten met tijdgenoten en door uitvoerders warm te maken voor zijn muziek draagt hij bij aan de verdere verspreiding ervan. Anders dan bijvoorbeeld Benjamin Britten, die een regelrecht lobbyist kan genoemd worden, liet Dutilleux het netwerken vooral aan de kwaliteit van zijn oeuvre over. Toch was hij niet te beroerd om met musici in zee te gaan. Dat leverde Dutilleux een aantal bijzondere vriendschappen op, zoals met dirigent-componist Esa-Pekka Salonen en sopraan Barbara Hannigan. Omdat een 97e verjaardag gevierd moet worden, verzorgde dat duo een uitvoering van misschien wel Dutilleux' laatste grote werk: 'Correspondances'. Tekstueel is het een bewijs van hoe ver de inspiratiebronnen van de componist precies reiken. Van Rilke en Van Gogh, als representanten van een tragisch onderhevig zijn aan de eigen kunst, verlegt Dutilleux de geografische grenzen richting de Russische auteur Aleksandr Solzjenitsyn en de Bengaalse geschriften van Pritwindra Mukherjee. Hoezeer de geestelijke wereld van het werk echter inhoudelijk ook wordt verbreed, puur muzikaal is sprake van een totale concentratie van het materiaal. Als een zogenaamde bastaardzoon van de impressionisten werkt hun klankmatige ijl- en troebelheid nog door in wat Dutilleux bij elkaar schreef, maar tegelijk gaat zijn schriftuur ook verder. Ze is directer, minder vrijblijvend en behalve complexer ook concreter – ondanks het poëtische tekstmateriaal waarin men niet meteen een heldere lijn kan vinden.
De verjaardagseditie wordt verder aangereikt met het ondertussen meer dan vijftien jaar oude 'The Shadows of Time' voor orkest en jongensstemmen. Net als de correspondenties lijkt het hier te gaan om een bevraging van de gesteldheid van de muziek zelf. Wat is tijd, wat is communiceren, en hoe verhoudt de kunstenaar zich tot dergelijke (louter semantische?) 'principes'? Minder filosofisch is misschien "Tout un monde lointain..." uit 1970, het celloconcerto waarvoor een solist in de eerste plaats niet zozeer over vingervlugheid, maar over grote zeggingskracht moet beschikken. Uitvoerder Anssi Karttunen heeft die: als specialist in het hedendaags repertoire vult hij de smakelijk gekleurde en gekruide partijen van het Orchestre Philharmonique de Radio France en Esa-Pekka Salonen eloquent aan. Die laatste weigert overigens ook maar een duimbreed aan precisie prijs te geven: precies door alles heel strak naar elkaar toe te brengen, ontstaat een ontspannen en natuurlijke atmosfeer. Als Barbara Hannigans sopraan daar dan nog eens boven heen zweeft, lijkt het wel alsof Dutilleux de soundtrack heeft geschreven voor zijn eigen oversteek naar het hemels paradijs. Een stekje aan het firmament, liefst tussen cherubijnen die zijn oeuvre uit het hoofd kennen, heeft de man in ieder geval verdiend.
