Het moet een indringende ervaring geweest zijn: Heiner Goebbels “performative installation” (een inofficiële term die de man zelf uitvond) ‘Stifters Dinge’ in het theater meemaken. Ergens op de grens tussen performance en installatie werd het “werk” (voor zover dat al een geschikte noemer is voor een verwezenlijking als deze) van de Duitser ook op cd uitgebracht, zonder het begeleidend beeldmateriaal. Dat moet kunnen, want is Goebbels in de eerste plaats geen componist? ‘Stifters Dinge’ is een creatie voor vijf mechanisch bewerkte piano’s, water, wind, mist, regen, metaal, stenen en stemmen. Op scène werden die vijf binnenste buiten gekeerde klavieren opgesteld, doch niet live bespeeld. Het ging om theater zonder acteurs, een performance zonder performers, eigenlijk een “no-man show”. Automatisch dringt zich dan een post-apocalyptisch beeld op: er zijn alleen nog restanten van menselijke aanwezigheid, verre echo’s van kunstenaars uit het verleden, verdwaalde flarden artisticiteit. ‘Stifters Dinge’ zou een elegie kunnen zijn op een aarde die onder de voeten van de mensheid wegsmelt. In een uittreksel uit een interview is dat precies wat antropoloog Claude Lévi-Strauss suggereert. Ritmisch-mechanisch gebonk of geknetter, dat een groot deel van deze langgerekte soundscape vergezelt, plaatst Goebbels tegenover de menselijke stem, de folklore van authentieke Griekse liederen, het geneurie van oorspronkelijke bewoners van Papua Nieuw-Guinea. Hoe intens ook de rituelen van bijvoorbeeld Colombiaanse indianen, het is de onverstoorbare industriële repetitie die de aarde van zijn ziel ontdoet. Als een requiem voor een stervende planeet voert Goebbels creatie plankgas richting afgrond.
Inhoudelijk laat de componist heel wat op de luisteraar afkomen. De titel is een verwijzing naar Adalbert Stifter, de Duitse romantische auteur die er met zijn beschrijvingen van landschappen als het ware in slaagde materie te scheppen uit taal. Vanzelfsprekend was het basismateriaal van de auteur steeds weer de werkelijkheid, een die hij internaliseerde om ze vervolgens opnieuw tot leven te wekken. Precies hetzelfde doet Goebbels met geluiden: hij vertrekt vanuit de broeierigheid van de levenscontext die mensen vandaag omringt, ordent die geluiden op een andere manier en kaatst ze vervolgens terug in het aangezicht van diegenen die de hele tijd met diezelfde klanken worden geconfronteerd. Tegelijk heeft Goebbels’ verkenning van mist, bomen of een kustlijn iets magisch: wie heeft immers al stil gestaan bij de manier waarop de elementen klinken? De filosofische lading van ‘Stifters Dinge’ wordt nog uitgebreid door de gesproken passages. Malcolm X brengt de relativiteit aan het licht van de perceptie: bestaat er nog intermenselijke uniformiteit wanneer iedereen leeft in een realiteit die niet meer met die van de ander overlapt? In ‘The Rain’ komt dan ineens een passage Johann Sebastian Bach doorheen de geluiden van de natuur priemen. Plaatst Goebbels de muziekhistorische traditie daarmee rechtstreeks in het verlengde van wat deze planeet zelf aan hoogfrequente trillingen die door het geluidsorgaan worden geïnterpreteerd, voortbrengt?
Het is niet moeilijk om zich voor te stellen dat ‘Stifters Dinge’ als audiovisuele totaalervaringen verpletterend moet zijn geweest. De weemoed waar Goebbels’ landschap uiteindelijk bij uitkomt, is van een ontroerende puurheid. Theoretisch gezien zou de klankband een nog meer bezwerende beleving moeten opleveren, omdat bij het uitschakelen van een zintuig de overige nog meer op scherp komen te staan. Desondanks is het niet vanzelfsprekend om in de ban van deze geluidssculptuur te geraken. Goebbels’ heeft een opzienbarend aantal lijnen meticuleus in elkaar laten passen, wat echter niet wegneemt dat een gevoel van willekeur soms blijft bestaan. Zonder leidraad verliest het werk hier en daar zijn focus en gedachten hebben de neiging snel af te dwalen wanneer concrete input verschillende minuten achtereen afwezig blijft. Met pertinente zekerheid is ‘Stifters Dinge’ een album waarnaar veel kan worden teruggegrepen: op de een of de andere manier blijven Goebbels’ keuzes telkens “nieuw” aanvoelen. Toch lijkt de creatie een korter leven beschoren buiten de theaterzaal dan erbinnen, want zonder visuele ondersteuning wordt de muzikale input eerder onoverzichtelijk en kwantitatief quasi van het goede teveel.
