De variatievorm was geen genre dat Johann Sebastian Bach vaak beoefende maar zijn ‘Goldberg Variaties’, een reeks van dertig variaties op een eigen thema (dat Bach ‘aria’ noemt) voor klavecimbel behoren meteen tot zijn bekendste werken. Het is een van de weinige composities van Bach die nog tijdens zijn leven werd uitgegeven en is sindsdien een hoeksteen gebleven van het klavierrepertoire. Bachs varieert niet zijn basismelodie maar wel de baslijn die onder die melodie ligt. Die tamelijk eenvoudige lijn bepaalt de harmonie en vorm van de erop volgende dertig variaties.
Andreas Staier is al lang geen onbekende meer, noch in de klavierwereld noch in de wereld van de authentieke uitvoeringspraktijk maar het duurde een kwarteeuw voor hij de ‘Goldberg Variaties’ in publiek wou brengen. De huidige opname, bij Harmonia Mundi waar hij een contract heeft, is dan ook zijn eerste. Hij maakt dankbaar gebruik van het feit dat Bach voor een klavecimbel met twee klavieren schreef, iets wat een (voor klavecimbel in ieder geval) ongekende breedte aan klankkleuren en interpretatieve mogelijkheden toelaat. Het is dan ook een opname die in de eerste plaats aantoont dat de ‘Goldberg Variaties’ daadwerkelijk geschreven werden voor klavecimbel en ook veruit het natuurlijkst klinken op een barok instrument.
Bach had, zo verhaalden zijn zonen meermaals, een hekel aan droge, intellectuele muziek, niettegenstaande het feit dat zijn eigen werken en de ‘Goldberg Variaties’ zeker ook, bijzonder vernuftig in elkaar zitten. Maar dat wil zeker niet zeggen dat Bach ook droogjes uitgevoerd hoeft te worden. Andreas Staier begrijpt dat en presenteert dan ook een meeslepende en levendige interpretatie. Dat hij op klavecimbel speelt, en dus een instrument gebruikt dat minder flexibiliteit dan een echte piano toelaat, maakt de zaken er niet altijd gemakkelijker op maar uit de manier waarop hij in de eerste variatie vliegt, spreekt een enorme speelvreugde en een enthousiasme voor deze muziek. Veel pianisten die op moderne concertvleugels spelen zouden terugschrikken voor Staiers aanpak vol schwung en allure, wellicht uit angst dat hun Bach dan onvermijdelijk meer als Rachmaninov gaat klinken. Staier combineert echter vlotheid met stijlbesef en dat doet zijn instrument toch vol en grandioos klinken. Hij benadrukt Bachs ritmiek en diens gebruik van barokke dansvormen. ‘Variatio 4’ bijvoorbeeld is een herkenbare Passepied met hoekige ritmes, terwijl variatie nummer 7 het wiegende ritme aanneemt van een trage Franse ‘Giga’. De eerste fuga (‘Variatio 10’) staat meteen stevig in haar schoenen en de snelle toccatanootjes in de veertiende variatie vallen op een natuurlijke manier op hun plaats. En zo kan men doorgaan met de kwaliteiten van elke individuele variatie aan te prijzen.
Bachs ‘Goldberg Variaties’ hebben al talloze uitvoeringen en opnames gekend en zijn nog steeds te verkregen in alle soorten formaten – van oude opnames tot moderne SACDs, van hoogdravende interpretaties op concertvleugels tot droge authentieke uitvoeringen. Toch slaagt Andreas Staier erin om een eigen stempel te drukken op dit machtige werk door het te presenteren als een levend en levendig, enthousiast en met erg veel stijlbesef uitgevoerd hoogtepunt uit Bachs oeuvre.
Meer over
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
