Carlo Gesualdo, prins van Venosa is minstens zo bekend vanwege van zijn muziek als omwille van zijn levensloop: als bedrogen echtgenoot vermoordde hij in 1590 zijn vrouw, Donna Maria d’Avalos en haar minnaar. De details van wat een bijzonder gruwelijke en publieke dubbele moord was, doen snel vergeten dat Gesualdo’s grootste roem ligt in de zes verzamelingen met madrigalen en collecties religieuze motetten die hij publiceerde. Zijn muziek, met zijn doorgevoerde chromatiek en soms snijdende dissonanten, is een typevoorbeeld van de ‘stile moderno’ de vooruitstrevende compositiestijl die in Italië ontstond aan het eind van de zestiende eeuw en de overgang tussen renaissance en barok inluidde.
Het ensemble Concerto Soave maakte een selectie, niet enkel uit Gesualdo’s bekende madrigalen maar ook uit zijn religieuze werken en combineerde deze muziek met instrumentale stukken van een tijdgenoot, de Napolitaan Ascanio Maione, wiens ricercars, toccata’s en canzone afwisselend door luit, klavecimbel en harp ingespeeld werden.
Van Gesualdo’s muziek bestaan ondertussen al wel wat opnames, onder meer een degelijke maar ook weinig opwindende integrale uitvoering bij platenlabel Naxos door het ensemble Delitiae Musicae. Wat Concerto Soave hier doet, is van een ander niveau: Gesualdo’s muziek blijft continu boeiend en fris klinken. Een eerste verschil is een groter gevoel voor theatraliteit die deze uitvoering kenmerkt: een soort van acteerkunst die ervoor zorgt dat elk madrigaal of motet meteen de juiste sfeer zet om de tekst mee te illustreren. Op dezelfde manier wordt de eerste uitroep (‘Ecce’, of ‘Zie hier’) uit het motet ‘Ecce Vidimus Eum’ dramatisch genoeg geplaatst dat men als luisteraar niet anders kan dan eventjes opkijken.
Een tweede pluspunt van deze uitvoering is dat de chromatiek en dissonantie van Gesualdo’s muziek sterk in de verf gezet worden. Het resultaat is dat bijvoorbeeld de ongewone akkoorden op ‘moro’ (‘ik sterf’) waarmee het madrigaal ‘moro, lasso, al mio duolo’ opent, meteen een unieke, ongemakkelijke atmosfeer aanbrengen. En tot slot is er de grote kwaliteit van Concerto Soave, dat over fijne, precieze stemmen beschikt. Het maakt van de verschillende inzetten in ‘Mille volte il di’ een typevoorbeeld van hoe precies en transparant polyfonie van dit type moet klinken.
Het helpt natuurlijk ook dat op deze dubbel-cd de vocale stukken regelmatig afgewisseld worden met het instrumentale werk van Ascanio Maione. Het breekt niet alleen wat anders een monotoon vocale uitvoering zou zijn maar helpt ook om de moderne, vroeg barokke stijl waartoe beide componisten behoorden, beter te kaderen. Hun uitvoering bezit bovendien een energie die in de eerder gelaten en maniëristisch gezongen vocale stukken afwezig is. De ‘Canzona Francesa Terza’ bijvoorbeeld, krijgt van klavecinist Jean-Marc Aymes een virtuositeit mee die de latere klavecimbelwerken van Scarlatti kan evenaren. Gesualdo’s vocale werken worden niet strikt a capella gezongen maar zachtjes ondersteund door orgel of harp. De niet getemperde stemming van deze instrumenten zet de wrijvend en vaak pijnlijke chromatiek van Gesualdo’s muziek knap in de verf.
Het is blijvend genieten om naar Gesualdo’s mooie contrapunt te luisteren en deze opname maakt er dan ook erg verdienstelijk werk van om de seculiere muziek waarvoor de componist zo bekend is, te combineren met klassiekere maar even expressieve religieuze composities. In combinatie met het instrumentale werk van Maione levert dat twee heerlijk boeiende cd’tjes op, die de rijke klankwereld van de aller-vroegste Italiaanse barok niet beter hadden kunnen inkleuren.
