Kets twee amorfe stukken steen op elkaar en er ontstaat: vuur. Laat twee amorfe muzikale persoonlijkheden strijden om een microfoon en er ontstaat: vuur. Colin Stetson, onvolprezen koning van de circular breathing-techniek en krachtpatser van formaat, hopte voor Rune Grammofon het podium van het Vancouver Jazz Festival 2011 op samen met Mats Gustafsson, iemand met een longinhoud die medici in de hoogste percentielen zouden moeten situeren. Stuk voor stuk zijn het persoonlijkheden die de voorbije jaren aangaven een eigen weg te willen bewandelen: niet zomaar door mee te draaien in het circuit als sideman, maar met een muzikale taal waarvan niemand zal ontkennen dat ze eigen is aan het beestje. Wanneer twee dergelijke figuren elkaar ontmoeten, kan het in principe twee kanten op. Of ze tolereren elkaar en er ontstaat een vrijgeleide die beiden toelaat naast elkaar te toeteren en voor hun wil proberen doordrijven naar de ander, of er wordt gekozen om vanuit de ideeën van de ander te vertrekken. Op ‘Stones’ komen beide patronen samen: Stetson en Gustafsson zijn zich erg bewust van waar de ander mee bezig is, maar proberen elkaar daarom niet minder te dwarsbomen.
Een vers van de Zweedse dichter Gunnar Ekelöf fleurt de so(m)ber vormgegeven hoes op. ‘Stones that can rest heavily / stones that can only be / stones that need not / stones that only have’ is het mystieke couplet waarmee de luisteraar op de vier probeersels van dit duo wordt afgestuurd. Meer dan men op het eerste zicht zou denken, leggen deze regels in feite bloot: Stetson en Gustafsson bevragen met ‘Stones’ immers de zijnstoestand van muziek, op een even ongekunstelde manier zoals stenen in een rotslandschap dat doen. Zoals ook “stenen alleen kunnen zijn”, zo hebben deze twee improvisatoren een intuïtie die hen dicteert zus dan wel zo te gaan spelen. Ook de derde en de vierde regel spreken voor zich: beide muzikanten komen immers samen voorbij het “moeten”, in een moment waarin ze noch ten aanzien van elkaar noch tegenover het publiek iets te bewijzen hebben. Alleen dit hebben ze: een fantasie over vuur. Door zichzelf op de ander te laten ketsen, proberen ze die instrumentaal gestalte te geven. Omdat de som van twee dergelijke massa’s als het ware een vermenigvuldigde energie opwekt.
Vier momentopnamen, samen goed voor ruim een half uur klank, is wat uiteindelijk ter perse is gegaan. Een meanderende lijn op de tast legt het fundament, vanuit de begeleidingspartij voorzichtig op- en aangevuld. Later wordt de klank van alt-, tenor-, bariton- en bassax radicaal vervormd. De instrumenten worden de spreekbuis van de ziel, die krijst, krabt en klauwt. Ineens kan daar, zoals aan het eind van de set, een oergroove doorheen klinken, alsof het speurwerk in het donker uiteindelijk tot een afgeronde, muzikale formule leidt. Het vuur dat Stetson en Gustafsson samen stoken, is niet alleen dat van een inwendig brandende noodzaak, maar ook dat van de jazz en haar traditie, waartoe via omwegen uiteindelijk wordt gekomen. ‘Stones’ zou een memento kunnen zijn voor het ongewisse waaruit het actueel denken over melodie en harmonie is ontstaan. Vanuit een niemandsland waarbinnen alles kan en niets hoeft, klauteren Stetson en Gustafsson met verve de muzikaal beschaafde en aan wetmatigheden onderhevige wereld binnen. Nu eens begeesterend, dan weer oorverdovend chaotisch en opdringerig, wekt ‘Stones’ dagelijks andere gevoelens op. Een album dat het voordeel van de twijfel verdient?
