Carl Philipp Emanuel Bach (1714-1788), de tweede zoon van Johann Sebastian Bach en zijn eerste vrouw Maria Barbara, was in zijn tijd één van de meest betekenisvolle componisten. Zijn muzikale stijl, die verder evolueert vanuit de barokke motoriek en gekenmerkt wordt door een snelle afwisseling van emoties, heeft klassieke componisten zoals Mozart, Haydn en Beethoven sterk beïnvloed. Zijn faam heeft hij vooral te danken aan zijn klaviersonates, die – naast hun verscheidenheid aan pianotechnieken – vooral vernieuwend zijn omwille van hun muzikale stijl. Als belangrijkste vertegenwoordiger van de 'Empfindsame Stil' brak Carl Philipp Emanuel Bach immers met de eenheid van affecten uit de barok en legde hij de basis voor de latere klassieke en vroeg-romantische expressie. Daarnaast is in deze klaviersonates ook de grondslag van de klassieke sonatevorm terug te vinden. Zijn improvisatorische stijl en het vrije gebruik van harmonische kleuren zorgde er bovendien voor dat zijn invloed niet beperkt werd tot de Weense componisten, maar ook overgedragen werd naar romantici zoals Felix Mendessohn en Carl Maria Von Weber.
Het kenmerkend vrije en wispelturige karakter van Bachs sonates is zeer duidelijk aanwezig in zijn 'Freie Fantasie in A'. Deze compositie begint nogal vrij, als een prelude waarbij de uitvoerder zijn vingers als het ware kan losspelen. Verschillende muzikale sferen wisselen elkaar heel plots af, net als de harmonische kleuren en wendingen. Aan het einde kan de uitvoerder ook zijn technische kunde tentoon spreiden in virtuoze loopjes, iets waar Lorenzo Ghielmi met glans in slaagt. Als organist en klavecinist werd hij zowel voor zijn concertuitvoeringen als zijn cd-opnames wereldwijd geprezen. Daarnaast is Lorenzo Ghielmi gepassioneerd door musicologisch onderzoek. Het mag dan ook niet verbazen dat een muziekhistorisch interessante compositie als de 'Freie Fantasie in c', door Heinrich Wilhelm von Gerstenberg voorzien van de tekst 'Hamlet, der über den Selbstmord raisoniert', in de uitvoeringslijst opgenomen is. Deze fantasia was oorspronkelijk de laatste van de 18 werken die CPE Bach componeerde voor het eerste deel van zijn 'Versuch über die wahre Art das Klavier zu spielen' – een traktaat over de toenmalige pianistieke technieken en uitvoeringsstijl. Volgens Bach was een fantasia, net omwille van haar vrije karakter, het werk bij uitstek waarmee de uitvoerder op een spontane manier de gevoelens van de luisteraar kon aanspreken. Omwille van dit duidelijke expressieve karakter en de vrije ritmische passages vormde Bachs 'Freie Fantasie in c' daarom een ideale compositie voor de Duitse dichter en criticus Gerstenberg. Hij was van oordeel dat instrumentale muziek enkel een algemeen gevoel kon oproepen, en dat de toevoeging van een tekst noodzakelijk was om de werkelijke inhoud van een compositie weer te geven. De authenticiteit van de compositie wordt in deze unieke uitvoering, door bas-bariton Gianluca Buratto zonder overdreven pathos gebracht, bewaard.
In de achttiende eeuw moest de gamba geleidelijk plaats ruimen voor de cello. Dit is waarschijnlijk de reden waarom Bachs drie gamba sonates in de achttiende eeuw niet gepubliceerd werden. Kenmerkend voor deze composities is hun virtuoze karakter, dat een hoog technisch niveau vereist van de uitvoerder. De moeilijkheidsgraad van deze werken vormt geen obstakel voor Vittorio Ghielmi, die elke enigszins moeilijkere passage zeer luchtig en vlot laat klinken. Als ervaren gamba-speler – hij won onder meer de 'Erwin Bodky'-prijs in 1997 en speelde als solist met grote orkesten zoals 'Il Giardino Armonico' en het 'Wiener Philharmoniker' – beheerst hij zijn instrument dan ook volledig. Dit is niet alleen te merken in de meer technische passages, maar ook uit de verschillende klankkleuren die hij gebruikt om de verscheidene emoties weer te geven. Dat de broers Ghielmi ook regelmatig samen optreden blijkt in deze sonates uit hun evenwichtig samenspel. Lorenzo zorgt met zijn begeleiding voor een stevige ondersteuning, en laat tegelijk voldoende ruimte voor de gamba. De muzikanten hebben ook een duidelijke feeling met de muzikale stijl uit deze periode; daarvan getuigen onder meer de tempi die zij voor elke compositie kozen.
Het weergeven van de subtiele emoties in de composities van Carl Philipp Emanuel Bach is geen gemakkelijke opgave. Mede dankzij hun jarenlange ervaring en kennis over de 18de- eeuwse muzikale praktijk vinden de broers Ghielmi in deze opname echter een evenwicht tussen een heldere weergave van de muziek enerzijds en een meer emotionele interpretatie anderzijds. Af en toe neigt dit naar een eerder rationele uitvoering die wat aan passie en inventiviteit ontbreekt, maar dat zorgt er dan ook weer voor dat elke noot volledig tot haar recht komt.
Meer over Carl Philipp Emanuel Bach
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
