Béla Bartók is zonder twijfel één van de grote namen uit de muziek van (het begin van) de twintigste eeuw. Hij ontwikkelde enkele nieuwe compositietechnieken en wist een heel eigen, intense atmosfeer te creëren. Verspreid over zijn carrière schreef Bartók zes strijkkwartetten. Het jonge Franse Quatuor Ebène, dat eerder al zijn adelbrieven verdiende met een goed ontvangen Haydn-opname op het Mirare-label, brengt hier de eerste drie.
Bartoks eerste strijkkwartet uit 1909 staat in het teken van een gebroken liefde. Het trage eerste deel start met een klagende, gepassioneerde fuga tot de cello met enkele lange streken het teken geeft voor kleine stroomversnelling. Uiteindelijk keert de fuga weer, hartstochtelijker dan ooit. Het Ebène Quatuor haalt mooie kleuren tevoorschijn en brengt de pijnlijke emoties juist gedoseerd. Het tweede deel versnelt geleidelijk tot een allegretto, wat tot een heel andere spanning leidt. De teugels worden al eens wat meer gevierd en stevige ostinato-figuren zorgen af en toe voor extra energie. Het hoogtepunt ligt echter in het snelle derde deel. De energie spat eraf en straalt een ongelofelijke levenslust uit. Het liefdesverdriet is grotendeels verwerkt, het vervolg van het leven staat te wachten.
Een ander drama diende als inspiratie voor het tweede kwartet. Bartók schreef het tijdens de Eerste Wereldoorlog. Niet alleen als inwoner van een land in oorlog, maar ook als nationalist en pacifist, trof de oorlog hem erg. Na enkele hevige oprispingen in het eerste deel, barst in het tweede deel, 'Allegro Molto Capriccioso', de hel los. Strakke ritmische figuren hitsen de wilde melodielijnen nog meer op. Soms blijft het even rustig, maar dat blijkt steeds slechts stilte voor een nieuwe storm. Als de rook optrekt van al dit geweld, blijft er slechts een desolaat landschap over. Het slotdeel, tegen de regels in een traag deel, beschrijft dit pijnlijk accuraat.
Het derde kwartet is minder toegankelijk. Bartók past allerlei nieuwe compositie- (verdere harmonische vernieuwingen) en speeltechnieken (o.a. glissando's en het spelen met het hout van de strijkstok) toe en focust meer op de constructie van de muziek zelf dan op expressie. In de twee tragere delen hangt daardoor minder spanning in de lucht, maar het vuur van de snelle delen maakt veel goed. Het Quatuor Ebène weet een mooi gezamenlijk geluid te creëren dat uitblinkt in helderheid en sfeerschepping. Technisch beheerst en met veel stuwing wordt in elk deel het juiste gevoel met de juiste energie vertolkt. Zonder meer goed.
Meer over Béla Bartók
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
