Onder de titel ‘American Classics’ geeft platenlabel Naxos al sinds jaar en dag muziek uit van twintigste- en eenentwintigste-eeuwse componisten, waarbij grote namen als Bernstein, Cage, Copland en Gershwin afgewisseld worden met nagenoeg onbekende componisten. Het werk van Samuel Barber (1910-1981) werd doorheen de voorbije tien jaar ook niet veronachtzaamd maar dit is de eerste keer dat Naxos Barbers integrale oeuvre voor orkest samen uitgeeft, uitgevoerd door het Royal Scottish National Orchester en dirigent Marin Alsop.
Barber schreef een verscheiden oeuvre voor orkest met daarin twee symfonieën, drie ‘Essays for Orchestra’ en enkele concerti (voor viool, piano en cello en een deeltje uit een onafgewerkt hoboconcerto) maar zijn faam ligt bij individuele composities. Bovenaan staan het ‘Adagio for Strings’, beslist een van de bekendste klassieke composities uit de twintigste eeuw. Oeramerikaanse werken als het melancholische ‘Knoxville, summer of 1915’, een terugblik naar de mooie tijd van voor de eerste wereldoorlog wisselen af met klassiekere of modernistische werken als het ballet ‘Medea’. Van dat laatste werk werd trouwens zowel het vaker gespeelde ‘Medea’s Dance of Vengeance’ als het minder courante volledige ballet ingespeeld.
‘Eenvoudig en mooi’, zo oordeelde Arturo Toscanini over Barbers ‘Adagio for Strings’ maar niet elk werk ligt zo gemakkelijk in het gehoor als deze trage klaagzang. Vooral de meer grootschalige orkestwerken tasten de grenzen van de twintigste-eeuwse avant-garde af, met polytonaliteit of atonaliteit in de symfonieën en een vaak complex spel van ritmes. Barbers Amerikaanse roots komen vaak bovendrijven, al doen ze dat minder sterk in Barbers latere muziekstukken. Niemand kan echter de typerend opgezweepte Amerikaanse ritmes missen in het vioolconcerto, een niet al te lang maar met zorg georkestreerd werk dat jammer genoeg niet echt tot het vaste repertoire behoort. Ook lang niet mis is de ‘Toccata Festiva’, een machtig virtuoos werk voor orgel en orkest dat het uiterste vergt van solist Thomas Trotter (een cadenza die volledig op de pedalen van het instrument gespeeld wordt rondt het stuk af) en klinkt als een van de beste en originelere bladzijden uit een filmmuziekscore.
De kant van echte jazzmuziek gaat Barber zelden op maar de paar gelegenheden waarin hij dat wel doet, mogen er beslist wezen en komen meer doordacht over dan bijvoorbeeld bij George Gershwin. Het amusante ‘A Hand of Bridge’ bevat naast een vocaal kwartet ook een solistische piano- en drumpartij en in het werk komen passages van onversneden swingmuziek voor. Het is een soort van operascène in miniatuur, waarin de woorden en gedachten van de vier spelers tijdens een spelletje bridge zijn uitgebeeld.
Barbers latere werk is meer donker gekleurd. Dat hoeft niet te verwonderen want de laatste jaren van de componist werden in eenzaamheid doorgebracht, waarbij Barber, overtuigd dat de muzikale avant-garde zich tegen zijn eigen behoudensgezinde stijl had gekeerd, bewust compositieopdrachten afsloeg en enkel nog schreef waar hij zelf zin in had. Het resultaat van die eigenzinnigheid zijn eerlijke werken als de plechtige ‘Bach Mutations’, vier verschillende orkestraties voor koperblazers van de koraal ‘Christe, du Lamm Gottes’ uit 1604. Het klankpalet van het gevoelige ‘Fadograph from a Yestern Scene’, een ander laat werk lijkt het wazige van Debussy’s muziek in zich te dragen maar de toon is meer duister en triestig. Een aardigheidje om af te sluiten is de ‘Commando March’, een souvenir van Barbers militaire dienst bij de luchtmacht tijdens de tweede wereldoorlog.
Het Royal Scottish National Orchestra slaagt erin om de brede penseelstroken en de epische kwaliteiten van Barbers orkestmuziek knap over te brengen. Dit integrale overzicht van zijn symfonische muziek bevat enkele stukken die zonder meer tot het standaardrepertoire zouden mogen behoren en waarin de kwaliteiten van Barbers muziek - een natuurlijk gevoel voor melodie zonder meligheid, een compactheid van ideeën en een brede beheersing van verschillende stijlen – onder Marin Alsops leiding probleemloos naar voren komen. Vele werken zijn nagenoeg onbekend en moeilijk elders op cd te verkrijgen. Alsops uitvoering van vaker gespeelde werken als het ‘Capricorn Concerto’ voor trompet, viool en fluit of de twee versies van het ‘Medea’ ballet komen echter menselijk en levend over, met een lyriek die Barbers muziek allesbehalve droog doet klinken.
