‘utp_‘ is een audio-visueel spektakel van Carsten Nicolai (Alva Noto) en Ryuichi Sakamoto, gemaakt ter gelegenheid van de 400ste verjaardag van de stad Mannheim. Het album is de derde release van Nicolai’s label Raster-Noton waarop de oprichter en Sakamoto elkaar treffen. Hun synthese van akoestische klanken en elektronica wordt hier verder uitgebreid door de medewerking van muzikanten van het gereputeerde Ensemble Modern dat in het verleden reeds samenwerkte met muzikanten Frank Zappa, Fred Frith, Steve Reich en Heiner Goebbels.
De titel van het werk verwijst naar het utopische, idealistische karakter van Mannheim, waarvan het grondplan grotendeels een raster vormt. Koud wetenschappelijk klinkt de plaat echter niet, wel integendeel. De sferisch-consonante wereld van Sakamoto (in abstracte gedaante, niet extreem melodisch) en de gemillimeterde, maar tegelijkertijd gloedvolle abstracte elektronica van Nicolai vormen daarvoor (weer) een te wonderlijke combinatie.
Ondanks de onderverdelingen is het werk een doorlopend geheel dat vertrekt vanuit ruisen, waaruit een toon tevoorschijn komt. Daarmee begint de auditieve ontdekkingstocht waarbij het geluid in alle dimensies wordt opengetrokken: lang versus kort, hoog tegenover laag, luid naast zacht, loepzuiver in contrast met korrelig. Soms klinkt de muziek drone-achtig of domineren extreem consonante samenklanken in een zwevende harmonie. Die is vaak slechts latent aanwezig waardoor de luisteraar zelf de samenklanken mag vervolledigen. Het tijdsbesef van de luisteraar wordt dan volledig uitgeschakeld, zoals bij de traag wisselende klankwolken van ‘Transition’ die de muziek over de tijdgrenzen heen tilt. Een heel andere omgeving met een gelijkaardige uitwerking is te vinden in ‘Particle 1’. Het fijnmazig geritsel (als van een digitale rainstick) wordt steeds verder aangedikt om zo een ritmische variant van Ligeti’s micropolyfonie te worden.
Op andere momenten krijgt de luisteraar een duidelijker handvat in de vorm van een duidelijk motief of een ritmische figuur. Zo ontstaan min of meer regelmatige passages, waarbij de verschillen in lengte van de diverse geluidslagen het geheel subtiel, nooit opdringerig destabiliseren.
Het eindresultaat is verbluffend mooi en toegankelijk voor wie er de tijd voor neemt. De muziek schuift aan de luisteraar voorbij als een – in absolute stilte – traag voortglijdend schip. Sommige episodes lijken zich dan weer af te spelen in ondergronds parkeergarages, waarbij wel het geheimzinnige, maar niet het claustrofobische van de setting bewaard wordt.
Naast de audio-cd bevat het pakket van ‘utp_’ ook de partituur van het werk en een dvd waarop een reportage over de realisatie van het project en een live-registratie van de muziek te zien is. Voor deze concertopname werd de camera onbeweeglijk voor het podium opgesteld, zodat de beelden die bij de muziek ontworpen werden optimaal tot hun recht komen.
De visuals bestaan louter uit lijnen en figuren die in verschillende gedaanten en kleureffecten vervormd worden. Zo volgen de beelden de grote lijnen van de muzikale ontwikkeling: niet heel kort op de bal, maar als een gestileerde versie ervan. Plotse uithalen, korrels, vlokken of strakke lijnen die waziger worden geven de indruk van figuren die smelten, stollen, oplichten of doven. De impact van het uitgekiende lichtgebruik is daarbij maximaal, van het donkere begin met de verrassende flitsen, het metalige blauw, het warme rood (als van een exploderende zon) tot het felle en lege wit dat via een korte passage in het groen (een totale verrassing) volledig zwart eindigt.
‘utp_’ is een volwaardig audio-visueel kunstwerk waarbij zowel de muziek als het beeld op een uitzonderlijk hoog niveau staan, iets wat helaas uiterst zeldzaam genoemd mag worden. Wie de live-opname met het geluid in 5.1 surround ondergaat, zal niet anders kunnen dan meedoen met het publiek dat op het einde secondelang ademloos stil blijft. Een betere graadmeter voor de kwaliteit van een productie is moeilijk te bedenken.
Meer over Alva Noto, Ryuichi Sakamoto & Ensemble Modern
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
