De Franse componist Pascal Dusapin werd geboren in 1955 in Nancy en studeerde beeldende kunsten en wetenschappen aan de Sorbonne universiteit van Parijs. In de tweede helft van de jaren ’70 volgende hij op aanraden van Franco Donatoni les bij Iannis Xenakis.
Dusapin schreef muziek voor heel uiteenlopende bezetting: van solowerken tot opera’s, orkest- en kamermuziek en koorwerken. Hij werkt vaak met microtonaliteit en had in het begin van zijn carrière een zwak voor instrumenten die de flexibiliteit van de menselijke stuk kunnen evenaren, zoals strijkers en blazers.
Zijn oeuvre leverde hem een hele reeks prijzen op, waaronder een beurs voor een werkverblijf in de beroemde Villa Medici in Rome.
Van alle strijkkwartetten van Dusapin is het vijfde (2004-2005) en voorlopig laatste het meest melodische en misschien ook wel het meest toegankelijke. Dat de muziek heel direct aanspreekt heeft ook te maken met het natuurlijke en vlot te volgen verloop. Het werk begint haast “klassiek” met een pizzicatobegeleiding waarop een brede vioolmelodie gedrapeerd wordt, waarna de muziek gedurende iets meer dan een kwartier heel uiteenlopende vormen aanneemt. Echo’s van dit begin zijn ook terug te horen in de tweede helft van deze eendelige compositie.
Het audiofragment pikt in op een dynamisch hoogtepunt waarbij de verschillende strijkers door elkaar krioelen met ijle flageoletten en “gewoon” gespeelde noten. Het totaalgeluid verdunt en verdicht geregeld, waarmee Dusapin hoge eisen stelt aan de uitvoerders. Die moeten immers als één blok kunnen opereren, ook wanneer ze schijnbaar onafhankelijk van elkaar spelen.
De inzet van het pizzicatospel in de cello verandert de kleur en vormt een aanzet tot een transformatie die uitmondt in een episode die sterk doet denken aan het heldere, melodische begin (viool op pizzicatobegeleiding). Hier komen geleidelijk aan meer ritmische hoeken en kanten in waardoor het verloop bruusker wordt en er zelfs sporen van een vast, dansachtig metrum in de muziek opduiken.
De anderen beginnen zich meer en meer op te dringen aan de soloviool en wanneer ze die opgeslokt hebben, trekt het kwartet zich terug in een knap gespeelde passage waarbij de vier strijkers door elkaar wriemelen op een zodanig zacht geluidsniveau dat het resultaat delicaat en breekbaar wordt. Met een subtiel groepsgeluid en de evenwichtige balans tussen de verschillende muzikanten laat het Arditti Quartet horen waaraan het (ook) haar reputatie te danken heeft. De perfectie gaat hier zo ver dat het geheel bij momenten eerder klinkt als een kwartet laptoppers dan als een “menselijk” strijkkwartet.
Zachtjes begint het wriemelend blok te ontdooien en gaan de individuele muzikanten individueel hun grenzen te buiten. De soloviool wil nog even het hoge woord voeren, maar wordt door de anderen snel bij de lurven gevat, waarna de vier strijkers zich gaan settelen. De harmonie van de brede patijen overheerst op het ritme en de melodie, waardoor het vijfde strijkkwartet van Dusapin als het ware natuurlijk kan uitfaden.
Het vijfde strijkkwartet van Dusapin werd geschreven in opdracht van het Muziekgebouw aan’t IJ, de Berliner Philharmoniker en de Cité de la Musique. De creatie vond plaats op 15 juni 2005 in het Concertgebouw (Amsterdam) door het Arditti Quartet.
