Olivier Messiaen (1908-1992) is een van meest ontzagwekkende figuren uit de twintigste-eeuwse muziekwereld. Als 'einzelgänger' – kan men Messiaen in één bepaalde compositieschool drukken? – en devoot katholiek was hij in menig opzicht een buitenbeentje in onze tijd maar hij drukte als weinig anderen zijn stempel op het muzikale leven van na de tweede wereldoorlog. Een overzicht van zijn studenten leest als een pantheon van hedendaagse componisten met namen als Karel Goeyvaerts, Pierre Boulez, George Benjamin of Iannis Xenakis om maar enkelen te vernoemen...
Messiaens honderdste verjaardag, die dit jaar gevierd wordt, speelde zeker mee in de keuze voor zijn muziek op de derde cd van het Vlaamse ensemble 'Het Collectief', een vijfkoppige groep dat bestaat uit fluitist Toon Fret, klarinettist Benjamin Dieltjens, violist Wibert Aerts, cellist Martijn Vinck en pianist Thomas Dieltjens. De nadruk die het ensemble legt op hedendaagse muziek en de specifieke bezetting van het 'Quatuor pour la fin du temps', voor klarinet, viool, cello en piano maker van dit werk een haast onvermijdelijke keuze.
Die kwartetbezetting werd gevormd door de omstandigheden waarin dit 'Quatuor' vorm kreeg: aan het begin van de tweede wereldoorlog werd Messiaen opgeroepen als dienstplichtige en diende kort in een medische eenheid bij Verdun, waar hij in mei 1940 gevangen genomen werd. In een krijgsgevangenenkamp in Görlitz ontmoette hij klarinettist Henri Akoka, violist Jean le Boulaire en cellist Etienne Pasquer en uit een kort trio dat hij voor hen schreef groeide enkele maanden nadien dit 'Quatuor pour la fin du temps', dat inderdaad in januari 1941 in het kamp in Görlitz zijn première kreeg. Messiaen herinnerde zich later: "Men had nooit met zoveel vervoering en begrip naar mij geluisterd". Dit achtdelige werk omvat alle elementen die Messiaens muziek zo herkenbaar maken en zijn werk zo apart zetten van welke andere Europese componist ook: de imitaties van vogelgeluiden, de intense 'adagio's', het eigenzinnige gebruik van toonaarden en akkoorden om muziek (in Messiaens geval bijna letterlijk) in te kleuren of het gebruik van onstabiele ritmiek en declamatorische ritmes. En van dit laatste procédé is dit zesde deel van het 'Quatuor pour la fin du temps', getiteld 'Danse de la fureur, pour les sept trompettes' een prachtig voorbeeld.
Over de audio
Het hele deeltje, volledig in unisono gespeeld door de vier instrumenten, haalt extroverte instrumenten, exotische gongs of trompetten voor de geest. Het is een muzikale evocatie van de zeven trompetten van de Apocalyps. Het gebruik van zgn. 'valeurs ajoutées' geeft dit hevige deeltje zijn onvoorspelbare en impulsieve karakter. De uitvoering van Het Collectief doet Messiaens muziek in al haar aspecten eer aan en het is jammer dat hier slechts een deeltje van de acht voorgesteld kan worden, want ook de intens trage delen van dit 'Quatuor' zijn erg de moeite waard. Maar deze' Danse de la fureur...' toont hoe accuraat en levenskrachtig deze uitvoering klinkt en hoe vlot en quasi moeiteloos de vier muzikanten wisselen tussen het extroverte, lumineuze aspect van deze muziek en de meer ingetogen passages. Het is een kunst om dit deel, en dan vooral de laatste maten, wild maar zeker niet bruut te laten klinken.
Meer over Olivier Messiaen
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
