De Amerikaanse componist Morton Feldman werd geboren in 1926 en New York. Hij studeerde piano en vanaf 1941 compositie. In 1950 ontmoette hij John Cage, een treffen dat bepalend zou zijn voor Feldmans muzikale ontwikkeling. Hij begon te experimenteren met grafische en andere notatiesystemen en pas in de jaren '70 keerde hij terug naar de traditionele muzieknotatie. Tegelijkertijd ontstond het geluid dat zijn handelsmerk zou worden: zachte dynamiek, stiltes, lange stukken, consonantie en herhalingen. In 1972 kreeg hij de Edgard Varèse leerstoel aan de State University of New York in Buffalo aangeboden, een functie die hij behield tot zijn dood in 1987.
Over de audio
Morton Feldman schreef 'Rothko Chapel' voor de gelijknamige gebed- en meditatieruimte in Houston, Texas. Deze ruimte staat open voor niet-gelovigen en gelovigen van verschillende godsdiensten. De wanden van de achthoekige ruimte zijn bekleed met 14 schilderijen van Mark Rothko, die als inspiratie dienden voor Feldmans werk uit 1971 voor altviool, percussie, celesta, sopraan, alt en koor. Zoals Rothko zijn verf aanbracht tot aan de rand van het canvas, zo wilde ook Feldman de hele ruimte van de kapel vullen, zodat het gevoel van afstand tussen de klankbron en de luisteraar zou vervagen.
Net als bij vele andere werken van Feldman spelen stilte of een zachte dynamiek een centrale rol in het werk. Vanuit een zachte paukenroffel wordt de luisteraar dicht naar het geluid getrokken, eenvoudigweg omdat die anders niets hoort. Van daaruit neemt de altviool het voortouw met melodische frases waarvan er later terug zullen opduiken in het werk. Het ontbreken van een duidelijke maat en een (constante) begeleiding zorgen daarbij voor het vervagen van het tijdbesef en een focus op het pure van het geluid.
Met het binnenkomen van het koor krijgt de muziek een extra laag warmte, maar van een duidelijke beweging is nog geen sprake. De immobiliteit van de herhaalde koorklanken verdwijnt wanneer het koor voorzichtig mag evolueren. Dat het onbeweeglijke zich tegelijkertijd heeft overgezet naar de altviool, zorgt er voor dat het geheel nog steeds aan elk tijdbesef ontsnapt. Pas wanneer de pauk na bijna tien minuten haar intrede doet met een strak marsritme krijgt 'Rothko Chapel' een duidelijk tempo.
De zachte klanken en de slechts voorzichtig ontluikende beweging van het stuk geeft de luisteraar de mogelijkheid om geconcentreerd en diep in de klank door te dringen. Het spel van terugkerende melodieën en referenties ontvouwt zich al even mysterieus en de crescendo's (rond 11'30") winnen door de stilte ervoor enorm aan intensiteit.
Meer over Morton Feldman
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
