Karel Goeyvaerts geldt als de belangrijkste Belgische componist van de twintigste eeuw. Hij werd geboren in 1923 en studeerde aan het conservatorium van Antwerpen. Van 1947 en 1950 week hij uit naar Parijs, waar hij aan het Conservatoire National les volgde bij Darius Milhaud (compositie) en Olivier Messiaen (analyse).
Als grondlegger van het serialisme had Goeyvaerts een grote invloed op de in 2007 overleden componist Karlheinz Stockhausen, die samen met Goeyvaerts een van de pioniers van de elektronische muziek was. In 1957 trok Goeyvaerts zich terug uit het muziekleven, maar bleef wel componeren. Dertien jaar later werd hij artistiek directeur van het Instituut voor Psycho-acoustica en Elektronische Muziek (IPEM) in Gent en vanaf 1974 was hij verantwoordelijk voor de producties nieuwe muziek van de toenmalige klassieke muziekzender van de Belgische openbare omroep: Radio 3. In 1985 werd hij voorzitter van de Internationale Componisten Tribune van UNESCO en een jaar voor zijn dood in 1993 werd hij de eerste titularis van de KBC-leerstoel nieuwe muziek van de afdeling musicologie aan de Leuvense universiteit.
Goeyvaerts heeft tijdens zijn carrière opmerkelijke stilistische ontwikkelingen doorgemaakt waarbij het objectieve en rationele van het serialisme geleidelijk aan plaats ruimde voor introspectie en intuïtie en waarbij het repetitieve en zelfs het tonale een plaats kregen. Deze aspecten zijn vooral dominant in wat hij zelf zijn "levenswerk" noemde: de opera 'Aquarius'.
Over de audio
Karel Goeyvaerts kondigde de komst van 'Aquarius' aan in de laatste regels van zijn autobiografie uit 1983. Negen jaar later (1992) was het werk voltooid, maar de eerste uitvoering van zijn "levenswerk" heeft Goeyvaerts nooit meer mogen meemaken. Hij overleed in februari 1993.
'Aquarius' heeft als volledige titel 'Aquarius – L'ère du Verseau' en verwijst naar het sterrenbeeld waterman. Voor Goeyvaerts stond dit astrologisch teken voor een nieuwe tijd die aanbrak, een periode waarvan hij in de jaren van het ontstaan van het werk de voortekenen zag. Het utopische stuk laat horen dat de componist geloofde in de mogelijkheden van de toekomst, waarbij verschuivingen op verschillende domeinen de bestaande dwingende en beperkende structuren zouden verruimen of doen vervagen. Het resultaat zou een meer vrije en menselijke samenleving worden, waarbij vb. centralisatie van de macht vervangen zou worden door de spreiding ervan en de dominantie van het rationele bijgestuurd zou worden door een toenemend belang van de spiritualiteit.
Deze transformatie is muzikaal duidelijk te horen: van de strengheid van Goeyvaerts oudere werken is hier niets meer te merken. In plaats daarvan komt een klankbeeld dat resoluut melodisch, consonant en repetitief durft te zijn. Het brede, maatschappelijke aspect wordt bovendien versterkt door het de manier waarop de stemmen aangewend worden: hoewel het hier telkens om solisten gaat, nemen ze niet de rol van individuele karakters op, maar functioneren ze vooral in de context van de groep. 'Aquarius' was in Goeyvaerts' eigen woorden dan ook "het drama van de maatschappij, niet dat van de enkeling."
In de eerste acte van de opera overweegt nog de "oude" wereld, wat vooral goed hoorbaar is in de repetitieve structuren die heel duidelijk op- en afgebouwd worden. In de tweede acte komt de "nieuwe" wereld in beeld en wordt de muziek meer organisch en doorgecomponeerd. Goeyvaerts' muziektaal is hier duidelijk beïnvloed door de ritmische kracht van Stravinsky, de harmonische sensualiteit en het tijdsbesef van Debussy en Messiaen en de grandeur van Mahler. Hier en daar klinkt zijn muziek zelfs filmisch, maar verrassende harmonische wendingen en de knappe schriftuur van het hele werk laten meteen horen dat het Goeyvaerts om veel meer te doen is dan louter het onderstrepen of begeleiden van beelden. Deze muzikale ambitie wordt versterkt door het feit dat de zangstemmen niet altijd verstaanbare teksten brengen, noch een consequent verhaal opbouwen: de hele ontwikkeling van 'Aquarius' ligt in de muziek
De enige integrale opname van 'Aquarius' (gerealiseerd in 1996) is niet langer in de handel verkrijgbaar als fysieke cd, maar is wel beschikbaar als download iTunes.
Meer over Karel Goeyvaerts
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
