Johannes Brahms wachtte lang met het uitgeven van een eerste symfonie maar de drie volgende symfonieën werden met aanzienlijk minder moeite gecomponeerd. Brahms' vierde en laatste symfonie dateert uit 1885, twee jaar na de derde. Brahms schreef zogenaamde absolute muziek en verwierp ruwweg (behalve in uitzonderlijke gevallen) descriptieve, buitenmuzikale invloeden - uit de literatuur, poëzie of schilderkunst bijvoorbeeld - in zijn muziek. De vierde symfonie blijft dan ook trouw aan een klassieke vierdelige structuur, met een sonatevorm als eerste deel, een langzaam en elegisch tweede deel gevolgd door een uitbundig scherzo en een snellere finale. Net die finale kan met recht en reden aanzien worden als het hoogtepunt van Brahms' orkestrale oeuvre.
Over de audio
Brahms was een meester van de variatievorm, het continu aanpassen van een vaak erg eenvoudig beginthema. Voor de finale van zijn vierde symfonie koos hij een archaïsche, barokke vormstructuur: een passacaglia of chaconne. Die bestaat uit een vaste reeks variaties boven eenzelfde, doorlopende baslijn. Die baslijn haalde Brahms uit Bachs cantate 150 ('Nach dir, Herr, verlanget mich') en is te horen in de beginakkoorden, die gedomineerd worden door de trombones. Die melodie ligt aan de basis van het hele verdere deel, dat strikt uitgebouwd is uit variaties van telkens acht maten en een langere coda, alhoewel de acht noten van het thema soms nog nauwelijks hoorbaar zijn onder de rest van het orkest. Daarbovenop volgen de afzonderlijke variaties het dialectische principe van een sonatevorm, waarin twee ideeën met elkaar gecontrasteerd worden: het thema wordt voorgesteld aan het begin van het deel maar keert terug in een soort van recapitulatie halverwege, na een kalmere reeks variaties die als tweede, contrasterende idee dienst kunnen doen.
Op deze uitvoering dirigeert Paavo Berglund het Chamber Orchestra of Europe. De kleinere bezetting van de groep contrasteert met de dikkere, vollere klank van een groot symfonisch orkest, klinkt wat transparanter en laat de blazers toe met minder moeite op de voorgrond te treden. Tempi liggen in de langzame secties ook tamelijk hoog en dat houdt deze muziek beweging: Brahms was tenslotte een man wiens muziek stevig in de klassieke, barokke en zelfs renaissancetraditie geworteld zit en wiens afkeer van de bombastische excessen van de 'nieuwe Duitse' school rond Wagner en Liszt (en later de jonge Mahler en Richard Strauss) goed gekend zijn.
Meer over Johannes Brahms
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
