“Ik had deze werken nooit ‘precies zo’ geschreven als ik Amerika niet gezien had”, dat beweerde Antonin Dvorak (1841-1904) over de reeks bekende composities die hij tijdens zijn Amerikaanse verblijf neerschreef. De bekendste van die composities is de negende symfonie ‘Uit de Nieuwe Wereld’ maar op de tweede plaats mag zeker het twaalfde ‘Amerikaanse’ strijkkwartet komen. Dit kwartet, gemakkelijk het bekendste van Dvoraks veertien strijkkwartetten, ontstond in één ruk in de zomer van 1893 en heeft sindsdien niet aan populariteit ingeboet. Maar hoewel Dvorak de invloed van het Amerikaanse continent op zijn eigen muziek niet ontkende, was hij zelf niet zo tevreden met de bijnaam van het kwartet – zijn muziek was nog steeds die van hemzelf en wie in het strijkkwartet iets als een potpourri van Amerikaanse volksliedjes probeert te vinden, komt bedrogen uit.
Dvorak kampte in Amerika frequent met een writer’s block maar dat loste zich vanzelf op toen de componist in de zomer van 1893 New York verliet en naar het landelijke Iowa trok, naar het door Tsjechische immigranten gestichte dorpje Spillville. Het kwartet ontstond tijdens een middagje vissen, waarbij Dvorak zo overweldigd werd door inspiratie dat hij plots weer naar huis moest keren – hij kwam papier te kort om al zijn ideeën op te schrijven en zelfs zijn hemdsmouwen stonden vol met ideetjes en muziekfragmenten. Met zijn ‘Amerikaans’ strijkkwartet scoorde Dvorak een klassieke ‘hit’: een werk dat goed in elkaar zit en meerder beluisteringen aankan maar ook vanaf de eerste noten aanlokkelijk klinkt.
Dit eerste deel uit het vierdelige werk presenteert mooi de synthese tussen Centraal-Europese en Amerikaanse invloeden die Dvoraks Amerikaanse muziek zo typeert. Het dansbare tweede thema is bijvoorbeeld zonder meer Boheems, met zijn zigeunerachtige boventonen. Het fragment in de altviool waarmee het kwartet begint, is daarentegen op en top Amerikaans. Melodietjes die geregeld onder de grondtoon van het stuk duiken, zoals het kernmotief van het kwartet dat doet, kenmerken bluesmuziek en negro spirituals en bewust of onbewust nam Dvorak zulke frasewendingen over. Een nadruk op vinnige ritmes is sowieso al een kenmerk van veel Slavische muziek en het moet Dvorak plezier hebben gedaan om ook in Amerikaanse muziek een zelfde ritmische gevoel terug te vinden.
Voor Tsjechen bezit Dvoraks muziek een unieke charme en het mag dus nauwelijks verwonderlijk heten dat het een Tsjechisch kwartet is dat deze prachtige uitvoering verzorgt. Het Pavel Haas kwartet werd genoemd naar de vroeg twintigste-eeuwse componist die in 1944 het leven verloor in een concentratiekamp. Het jonge ensemble focust zich in haar programmatie wel vaker op Slavische muziek en daar past deze opname, met daarop Dvoraks twaalfde en dertiende strijkkwartet, zeker in. De kwaliteiten van de uitvoering zelf hoeven nauwelijks vernoemd te worden – de wonderlijk feeërieke begeleiding van het begin, het assertieve van het openingsmotief, de sierlijke charme van het tweede thema dat schippert tussen vrolijkheid en melancholie of het vlot geoliede samenspel van de vier strijkers, die elkaars bedoelingen zonder enige moeite aanvoelen!
