Tijdens het laatste weekend van oktober heeft in het kunstencentrum STUK in Leuven de vijftiende editie van het TRANSIT festival plaats: de verzamelplaats bij uitstek voor liefhebbers van verse, amper of zelfs nog nooit eerder uitgevoerde composities.
Achterom kijken
Deze editie van TRANSIT wordt meteen de laatste onder de artistieke leiding van Mark Delaere die ook aan het roer stond van NOVECENTO, die andere poot van het Festival van Vlaanderen Vlaams-Brabant. Voor NOVECENTO neemt Pieter Bergé in 2015 het curatorschap op zich en voor TRANSIT wordt de fakkel doorgegeven aan Maarten Beirens.
SPECTRA
Het ensemble nam Brewaeys’ naar een merk whisky genoemd stuk (een drank die de componist wel vaker inspireert) op voor een album naar aanleiding van haar twintigjarige bestaan. ‘Cardhu’ laat de typische kenmerken van Brewaeys’ muziek maximaal uitkomen: een warme, haast tropische sonoriteit waarbij de beweging onderhuids sluimert om dan plots uit te breken en weer terug te trekken. Deze herhaaldelijk uitgevoerde beweging geeft het werk een sonore elegantie waarmee maximaal hoorbaar wordt hoe subtiel Brewaeys geluid tot in detail modelleert.
Nog ouder dan de werken van Brewaeys en Van Parys is Serge Verstockts ‘Feuillage du Coeur’, warempel een stuk uit de vorige eeuw (1995) en zodoende het oudje van dienst. Versleten klinkt het echter allesbehalve, want de manier waarop Verstockt hier de coloratuursopraan aan het werk zet is auditief verblindend. Bij momenten is de buitengewoon virtuoze zangpartij (hier vertolkt door Elise Caluwaerts) zelfs niet meer te onderscheiden van de instrumenten, waarbij vooral de klarinet betoverend mooi versmelt met de stem. Het programma wordt vervolledigd door creaties van SPECTRA-dirigent en -oprichter Filip Rathé en Daan Janssens, bekend uit de entourage van het Nader Ensemble.
IJslandse barok
Op zaterdag 25 oktober wordt er dan nog wat verder teruggeblikt, al gebeurt dat niet zo expliciet als op vrijdag. Vooral het IJslandse ensemble Nordic Affect leeft zowel in het verleden als het heden. Met een bezetting van strijktrio, klavecimbel en traverso staat het niet toevallig met een been in de barok, een repertoire dat naast de hedendaagse muziek het actieterrein van de groep vormt.
De Belgische componist Thomas Smetryns (geen onbekende voor het trouwe TRANSIT-publiek) beweegt zich in dezelfde omgevingen en dus lag het voor de hand dat hij een werk mocht schrijven voor zijn IJslandse collega’s. Die spelen verder nog creaties van de Nederlander Taylan Susam en de Amerikaan Brendan Faegre die in zijn ‘Three Affects’ gebruik maakt van muziek van o.a. C.P.E Bach en Leopold Mozart, waarmee opnieuw het verleden een speciale plaats krijgt.
Nordic Affect
Het Canadese Quatuor Bozzini, ook wel eens het plaatselijke Arditi Quartet genoemd, komt naar Leuven voor ‘Euler Lattice Spirals Scenery’ van Marc Sabat en premières van de Belg Frederik Neyrinck en Rozalie Hirs’ ‘Nadir’, waarvoor het de hulp van de elektronica inroept. Het slotconcert van de tweede dag is voor rekening van ChampdAction, een ensemble dat al vaker voor opmerkelijke concerten gezorgd heeft op TRANSIT. Dit jaar presenteert het een programma dat uitsluitend uit creaties bestaat. Componisten Hugo Morales, Maarten Buyl en Ann Eysermans kregen het verzoek een totaalproductie te maken, wat resulteerde in een voorstelling met oog en oor voor video, ruimtelijke opstelling en elektronica.
Naast de concerten is er op zaterdag ook een lezing van Michael Beil over audio-video-interactie in nieuwe muziek. Hoe ingenieus Beil met deze materie omspringt, was vorig jaar nog te zien en te horen toen het Nadar Ensemble het even amusante als uitdagende ‘exit to enter’ bracht. Ook met andere werken als ‘Mach Sieben’, waarin een pianist samenspeelt met zijn eigen vooraf opgenomen spiegelbeeld liet Beil zich al opmerken als iemand die het spel tussen beeld en geluid heel ingenieus en in verschillende lagen kan spelen.
Nog meer tekst en uitleg is er later op de dag met een debat over samenwerkingen tussen verschillende festivals. Een van de deelnemers is Bert Palinkcx van November Music, het festival waarmee TRANSIT jaarlijks enkele producties deelt, zoals dit jaar de concerten van het Quatuor Bozzini en Nordic Affect.
Oudere jongeren
De lezing en het debat van zaterdag tonen aan dat het TRANSIT om meer te doen is dan louter concerten. Een festival met een scherp profiel kan wel wat omkadering gebruiken, idem voor een goede werking naar jongeren of amateurmusici. Deze laatste groep staat centraal in het openingsconcert van de slotdag (26 oktober) waarin een projectensemble van niet-professionele muzikanten een nieuw werk van de Weense componist en dj Jorge Sánchez-Chiong voor orkest, draaitafels en video zal brengen.
Later volgen nog concerten van het Australische Elision Ensemble met onder andere creaties van TRANSIT-regulars Serge Verstockt en Richard Barrett en een concert van Zwerm & Mauro Pawlowski. TRANSIT in de populaire cultuur? Ja en nee, want ook in het verleden kregen meer rock en elektronica-gerichte artiesten al een plaats op het festival, maar nooit ging het om een goedkope crossover.
Ook nu lijkt het gevaar daarvoor eerder beperkt. Het Belgisch-Nederlandse elektrische gitaarkwartet Zwerm mag dan qua instrumentarium en soms ook in haar repertoire al eens over het muurtje gluren, gemakkelijk maakt het zichzelf daarbij zelden. Met het gemak waarmee het complexe genoteerde partituren speelt, brengt het ook stukken van slechts een pagina lang (op het recentste album ‘Underwater Princess Waltz’) of bewerkt het al dan niet bekende popsongs of de muziek van John Dowland.
ensemble mosaik
Met het slotconcert wordt de cirkel van het festival rond gemaakt. Zoals in het eerste concert van TRANSIT teruggeblikt werd, zo verschijnen voor het laatste enkele oude bekenden op het podium in de gedaante van het ensemble mosaik, de Neue Vocalsolisten en dirigent Enno Poppe. Muziek van deze laatste was twee jaar geleden ook op TRANSIT te horen tijdens het memorabele concert van het Ensemble Intercontemporain, dat hij toen ook dirigeerde.
Nu komt hij met “zijn” ensemble mosaik waarvan hij al zesentwintig jaar de leiding heeft. Op het programma staat slechts een stuk, maar dan wel een van aanzienlijke afmetingen: zowel qua tijd als qua artistieke omvang. Het bijna tachtig minuten durende ‘Interzone’ is een multimediawerk waar Poppe, samen met videokunstenares Anne Quirijnen en tekstschrijver Marcel Beyer ruim twee jaar aan sleutelde.
Quirijnen en Beyer vonden hun inspiratie bij de beat-dichter William Burroughs. Poppe lijkt te schipperen tussen oude elektronische experimenten van Varèse en Xenakis, de hyperverfijnd gestemde instrumenten van Harry Partch en de quasi karikaturale, maar ontzettend veeleisend stembehandeling zoals die te horen is in Ligeti’s ‘Le Grand Macabre’.
Van het werk verscheen een opname op het label Kairos in de bezetting zoals het ook op TRANSIT te horen zal zijn. De vraag is trouwens maar of het stuk met andere uitvoerders haalbaar is, gelet op de vooral voor de stemmen hele hoge eisen. Dat Poppe vanaf het begin kon rekenen op de fenomenale Neue Vocalsolisten (ook geen onbekende voor trouwe TRANSIT-bezoekers) zal hem zeker gesterkt hebben in het minutieus uitwerken van de partituur. Het resultaat is alles behalve voor de hand liggende muziek waarvan uitvoeringen gemengd onthaald werden. En laat TRANSIT nu ook een alles behalve voor de hand liggend festival zijn.
