Stranger Than Paranoia, het festival voor muziekliefhebbers op de vlucht voor de muzikale ledigheid tussen Kerstmis en Nieuwjaar, heeft de laatste jaren heel wat veranderingen ondergaan. De klassieke slotavond in de Tilburgse 013 moest er aan geloven en sinds vorig jaar is Tilburg niet meer de enige stad die het festival ontvangt. Net als in 2011 kunnen bezoekers ook dit jaar ook terecht in 's-Hertogenbosch en Breda, wat het evenement eigenlijk toegankelijker lijkt te maken voor bezoekers uit België dan uit pakweg Amsterdam.
Het festival, dat dit jaar voor de twintigste keer georganiseerd wordt, is het geesteskind van saxofonist Paul van Kemenade Voor de programmatie heeft hij al jaren maar een stelregel: er moet geïmproviseerd worden. Dat het programma daarbij vaak de richting van de jazz uitgaat, mag niet verbazen. Dat het daar niet bij blijft al evenmin. Van Kemenade is immers een muzikant die graag samenwerkt met muzikanten uit andere culturen en stijlrichtingen.
De openingsavond van het festival speelt zich traditiegetrouw af in de Tilburgse Paradox. Van Kemenade bijt de spits af met een multimediaproject dat stevig in de locale muziekgrond verankerd is. Niet alleen van Kemenade zelf, maar ook toetsenist Sjaak Swinkels en geluidskunstenaar Peter Hofland opereren vanuit Tilburg. Hun ontmoeting is geen snelle hap tussendoor, want de samenwerking van de drie gaat terug tot in de jaren ’80.
De openingsavond wordt afgesloten met het laatste Tilburgse concert van het Willem Breuker Collectief, de veelbesproken band van de twee jaar geleden overleden Nederlandse saxofonist. Samen met Bennink en pianist Misha Mengelberg was Breuker een van de oprichters van ICP, maar zijn voorkeur voor het componeren deed hem andere oorden opzoeken. Als geen ander wist Breuker humor en volkse en cabareteske invloeden te verwerken tot kwalitatief hoogstaande muziek. Het resultaat ontwikkelde zich door de jaren heen tot een fascinerend repertoire dat zich uitstrekte van arrangementen van klassieke orkestwerken tot schlagers, niet zelden met een maatschappijkritische ondertoon.
Op Kerstmis en tweede kerstdag gaat Stranger Than Paranoia er tussenuit om daarna aan een rondritje te beginnen dat op 27 december langskomt in De Avenue in Breda, een dag later passeert in De Toonzaal in 's-Hertogenbosch om op 29 december terug thuis te komen in Paradox. De concerten in 's-Hertogenbosch en Tilburg zijn identiek van opzet, terwijl dat in Breda een eigen programma biedt.
In 's-Hertogenbosch en Tilburg wordt het programma vervolledigd met saxofonist en freejazzveteraan Archie Shepp (zie Cecil Taylor en John Coltrane met wie hij samen te horen is op ‘Ascension’ uit 1965) in duo met zijn vaste pianist Tom McClung en het ensemble Tonbruket uit het hoge noorden. Deze band rond gewezen e.s.t.-bassist Dan Berglund laat invloeden van roots en rock horen, niet verwonderlijk met een bezetting die naast Berglund ook bestaat uit steelgitarist Johan Lindström (te horen bij Ane Brun en op Elvis Costello’s ‘For the Stars’ met Ann Sophie Otter), pianist Martin Hederos en drummer Andreas Werliin (Wildbirds & Peacedrums en Fire! met Mats Gustafsson).
Saxofonist Frank van der Kooij speelt die avond een thuiswedstrijd met het saxofoontrio Airkraft waarin hij het gezelschap krijgt van zijn Britse collega’s Pete Whyman en Chris Caldwell. Op hun eerder dit jaar verschenen cd ‘Pyongyang’ doet het drietal muzikaal verslag van hun reis naar Noord Korea. Dit aan de hand van eigen composities die aangevuld en aaneengesmeed worden met veldopnames, gemaakt tijdens de reis.
Dat acts op Stranger Than Paranoia niet noodzakelijk een link met de jazz moeten hebben, is te merken aan de passage van de Friese fadozangeres Nynke Laverman. Al is zelfs dat fado-etiket met een korreltje zout te nemen. Op haar recentste album ‘Nomade’, dat ze schreef tijdens een verblijf in Mongolië, zijn immers ook elektronica en flarden fanfaremuziek op te merken: niet bepaald klanken die meteen met Portugese of Friese weemoed geassocieerd worden. En evenmin met jazz.
