Sommigen willen, anderen moeten, maar eind december is er geen ontkomen aan: iedereen moet zich rond de kerstboom scharen. Iedereen, behalve de jazzliefhebbers die kunnen ontsnappen richting de negentiende editie van het Stranger Than Paranoia festival.
De kans dat muziekfans de weg naar de concerten ook effectief vinden, is dit jaar groter dan anders. Waar de vorige edities van het festival zich exclusief in Tilburg afspeelden, reikt het evenement nu verder. Was er in 2010 nog een geografische inkrimping merkbaar (de klassieke slotdag in 013 werd geschrapt waarmee het hele festival zich in Paradox afspeelde), anno 2011 is Stranger Than Paranoia ook te horen in De Avenue in Breda en in De Toonzaal in Den Bosch. Organisator en saxofonist Paul van Kemenade: “013 was te groot en het programma dreigde te commercieel te worden. Het uitbreiden wilden we echter al langer en daarom hebben we de zalen in Breda en Den Bosch benaderd. Daar moet het echter niet bij blijven, want op termijn willen we ook naar andere steden trekken.”
Kosten drukken
Trouwe bezoekers die hun gps al ingesteld hadden op Paradox-Tilburg moeten zich echter geen zorgen maken. De optredens in Den Bosch en Breda komen deels overeen met het eerste concert in Tilburg. Dat Paul van Kemenade daarbij zelf te horen is, is een van die tradities waar de Nederlandse saxofonist niet mee wil breken. Dit jaar treedt hij aan met zijn internationaal kwintet dat naast de bandleider bestaat uit zijn landgenoten Han Bennink en Ernst Glerum op drums en bas, de Amerikaanse trombonist Ray Anderson en de Duitse gitarist Frank Möbus. Tijdens het concert in Breda op 19 december is in het tweede deel het Brabants Jazz Orkest te horen met de Amerikaanse zangeres Deborah Carter en flamencogitarist Eric Vaarzon Morel.
Wanneer Van Kemenade’s kwintet op 21 december in Den Bosch en op 22 december in Tilburg speelt, is het deel na de pauze gereserveerd voor een solorecital van de Amerikaanse, maar in Berlijn wonende gitarist Kurt Rosenwinkel. Liefhebbers van de klare lijn en secuur en loepzuiver spel zijn bij deze ex-Berklee student aan het juiste adres. Rosenwinkel werkte samen met onder andere Brad Mahldau, Mark Turner en hiphopproducer Q-Tip en is af en toe ook te horen als zanger, wanneer hij zijn gitaarlijn vocaal verdubbelt met behulp van een klein opgespeld microfoontje.
Geen eenrichtingsverkeer
De duidelijke lijn die het festival in het begin aanhoudt, verdwijnt echter voor de slotdagen. Langs de deur waar de homogeniteit door vertrekt, komt de diversiteit binnen. Zo treedt van Kemenade opnieuw aan op 24 december in Paradox, maar dan vergezeld door de Duitse pianist Stevko Busch. Van dit duo verscheen vorig jaar nog de cd ‘Contemplation’ waarop de twee te horen zijn in eigen stukken, maar ook in muziek gebaseerd op Bulgaarse en Russische orthodoxe gezangen.
Een ander, minder voor de hand liggend duo is dat van de Nederlandse gitaristen Reinier Baas en Wout Kemkens. Deze twintigers bewandelen elk een andere muzikale weg, waarbij Baas zich vooral in de jazzsector beweegt met onder andere zijn eigen More Socially Relevant Jazz Music Ensemble. Kemkens vertoeft meer in de regionen van de ongewassen rock, tegenwoordig vooral met zijn stevig ronkende groep Shaking Godspeed die hem al op Noorderslag en het befaamde Incubate festival bracht.
Een generatie ouder is Baas’ en Kemkens’ collega Franky Douglas, de bindende factor tussen de twee collega’s waarmee hij in trio te horen is. Zowel basgitarist Lesley Joseph (net als Douglas geboren op Curaçao) als cellist Ernst Reijseger kennen Douglas uit diens groep Sunchild waarin muziek uit de Caraïben gemengd werd met jazz. Volgens van Kemenade is het toeval, maar de regelmatige aanwezigheid van Reijseger op de recentste affiches van Stranger Than Paranoia is opvallend. Het muzikale parcours van de cellist maakt hem tot een potentiële vaste waarde op het festival. Het eenrichtingsverkeer in zijn carrière is immers al jaren zoek, waardoor hij maar blijft zwerven tussen klassiek, jazz, geïmproviseerde en traditionele muziek.
Jimi Hendrix
Wie zich de voorlaatste dag van Stranger Than Paranoia verslikte in de muzikale variatie en contrasten, kan zich op de slotdag op 27 december verwachten aan de genadestoot. Eigenlijk is er slechts één gegeven dat de drie optredende groepen bindt, maar net dat is voor van Kemenade al jaren het centrale gegeven van het festival. “In vele muziekdisciplines is er ruimte voor improvisatie, zo ook bij de drie bands van de slotdag. We hebben er van meet af aan voor gekozen om zeer uiteenlopende stijlen tegenover elkaar te plaatsen, waarbij improvisatie het bindende element was en zo kunnen we dus van flamenco over avant-garde tot bebop gaan.” Van Kemenade gelooft niet dat de bezoekers van Stranger Than Paranoia het daar moeilijk mee hebben. “Ik geloof dat ons door de negentien jaar heen opgebouwde publiek net komt voor de verrassing.”
Die verrassingen zullen er zijn op de laatste dag, niet in het minst met het Estse Free Tallinn Trio. Zangeres Anne-Liis Poll, pianist Anto Pett en gitarist Jaak Sooäär zweven ergens tussen improv en hedendaagse compositie in, in een klankwereld die begrensd wordt door de klassieke dodecafonie en de stemcapriolen van Diamanda Galás. ‘A Tale’, het tweede album van de groep, werd live opgenomen op het festival van Moers en verscheen vorig jaar op het gereputeerde label Leo Records. Dat de groep ook binnen de indrukwekkende catalogus van Leo opvalt, zegt veel over de buitengewone kwaliteiten van de muzikanten, individueel en als groep.
Van een heel andere orde is Tricycle van de Belgische accordeonist Tuur Florizoone. Samen met bassist Vincent Noiret en sopraansaxofonist Philippe Laloy meandert Florizoone’s driewieler al jaren tussen jazz en folk: elegant, fijnbesnaard, zangerig, licht, maar vrij van naïviteit of muzikaal simplisme, zoals het enkele maanden geleden verschenen album ‘Queskia?’ laat horen.
In de jaren ’60 werd er gesproken over een ontmoeting tussen jazzicoon Miles Davis en gitaarheld Jimi Hendrix. Het overlijden van deze laatste in 1970 maakte een einde aan alle hoop op een dergelijke ontmoeting, maar de veertigste verjaardag in 2010 was voor Falzone wel een reden om zich een dergelijke ontmoeting voor te stellen. De klassiek geschoolde Falzone (hij speelde nog onder dirigenten als Claudio Abbado, Valeri Gergiev, Riccardo Chailly, maar koos zeven jaar geleden definitief voor de jazz) integreerde Hendrix klassiekers als ‘Purple Haze’, ‘Foxy Lady’, Davis standards als ‘So What’ en ‘Solar’ en eigen composities. Het resultaat waren nieuwe suites die meer waren dan louter covers van de bekende stukken.
Een dergelijk concept kan (terecht) angstige vermoedens oproepen bij jazzliefhebbers, maar de kwaliteit van Falzone’s eerdere werk is ook nu weer aanwezig. Al spelend en improviserend blijft hij moeiteloos overeind, waarbij zijn warme, ronde toon best wel iets van die van Miles Davis heeft. Nu maar hopen dat ze hem niet meteen het etiket “de nieuwe…” opkleven.
