Begin juli werd Polen voor zes maanden voorzitter van de Europese Unie, en dat voor de eerste keer sinds het land toetrad tot de unie in 2004. Een ideale gelegenheid dus om gedurende deze periode de hedendaagse Poolse muzikale cultuur onder de aandacht te brengen. Samen met het Adam Mickiewicz Instituut en het Pools Instituut in Brussel organiseert Flagey daarom op zaterdag 8 oktober ‘Roots to the Future’, een dubbelconcert met twee Poolse ensembles die eigenwijs omspringen met hun muzikale tradities.
Met Warsaw Village Band en Bester Quartet (tot enkele jaren geleden nog Cracow Klezmer Band genaamd) zijn niet de meest bekende ensembles te gast in Brussel, maar wel die twee die de muzikale cultuur van hun land sinds de val van het communisme in 1989 op een overtuigende en succesvolle manier over de hele wereld hebben uitgedragen, zij het elk vanuit een ander perspectief: Warsaw Village Band is een folkgezelschap dat de Poolse traditionele muziek in zijn repertoire stevig omarmt maar daarin tevens enkele hedendaagse accenten legt, terwijl Bester Quartet zich voornamelijk toelegt op de Joodse klezmermuziek.
De voorbije jaren was het wat stil rond beide bands, tenminste wat het uitbrengen van albums betreft. De laatste worp van Bester Quartet (de live-plaat ‘Remembrance’ die nog werd uitgebracht onder hun oude naam) dateert ondertussen al van 2007 terwijl ‘Infinity’, het laatste wapenfeit van de folkies van Warsaw Village Band, uit 2008 stamt. Momenteel staat er voor beide ensembles echter weer heel wat op stapel.
Warsaw Village Band
Voor de roots van het sextet Warsaw Village Band (in het Pools: Kapela ze wsi Warszawa) moeten we terug naar de jaren negentig van de vorige eeuw. Polen is dan al enkele jaren bevrijd vanonder het communistische juk maar heeft in tussentijd kennisgemaakt met de jammerlijke effecten van de verwestering en de woekerende massacultuur. De globalisering van het land gaat namelijk gepaard met het afbrokkelen van de Poolse culturele identiteit en velen beginnen zich dan ook zorgen te maken over deze negatieve trend. Een reactie laat echter niet lang op zich wachten, want in Polen komt een heuse folkbeweging op gang. Niet veel later wordt Warsaw Village Band boven het doopvont gehouden.
Meer bepaald in 1997 richt een groepje vrienden dit folkgezelschap op, met als doel de traditionele muziek te (her)ontdekken en daarmee tevens een brug te slaan tussen verleden en heden. Dat leek aanvankelijk een heel eenvoudige missie, maar de Poolse volksmuziek was er op dat moment erger aan toe dan gedacht. Verwaarloosd door het communistische regime was ze herleid tot een schraal en monotoon repertoire, terwijl van haar oorspronkelijke rijkdom enkel nog diep in het platteland restanten te vinden waren. De leden van Warsaw Village Band moesten dan ook ter plaatste op zoek gaan naar deze met uitsterven bedreigde muziek. Zo maakten ze meermaals liveopnames van volksfeesten die ze al dan niet expliciet in hun eigen repertoire verwerkten. Het instrumentarium dat ze daarvoor gebruiken bestaat naast viool, cello en allerlei soorten drums uit traditionele instrumenten als de dulcimer (vergelijkbaar met de veel bekendere Hongaarse cimbalom), de hurdy gurdy (een draailier) en de suka (een soort fiddle of viool). Misschien nog het meest typerend is het gebruik van de zogenaamde white voice of bialy glos, een zangstijl die men kan beschrijven als gecontroleerd schreeuwen en die op zowat elk song van de band aanwezig is.
In 1998 bracht de groep zijn eerste album uit getiteld ‘Hop Sasa’, met daarop enkel traditionele liederen. De cd was een groot succes in eigen land maar de bal ging pas echt aan het rollen met de release van opvolger ‘People’s Spring’ in 2001. Dat tweede album werd uitgebracht op het Duitse label Jaro en was een onverwacht groot succes, ook internationaal. Warsaw Village Band voegde hier voor het eerst expliciet hedendaagse elementen toe aan zijn muziek in de vorm van moderne studiotechnieken en –effecten, en op het einde van de plaat stond zowaar ook een echt technonummer. Op ‘Uprooting’ (2004) werd deze lijn nog verder doorgetrokken met de Poolse hiphop-dj Feel-X, die voor de nodige scratches en effecten mocht zorgen, en dat nog steeds binnen een zuiver traditioneel repertoire.
“Ooit zullen we misschien eigen nummers maken. Voorlopig is het voor ons echter van belang dat we die brug tussen verleden en toekomst kunnen voelen.”, dat vertelde violist Wojtek Krzak in 2004 aan Kwadratuur naar aanleiding van de release van ‘Uprooting’. Die vage toekomstplannen werden enkele jaren later wekelijkheid met het album ‘Infinity’, waarop enkele zelfgeschreven stukken te horen zijn. Deze songs werden echter nog steeds gekoppeld aan traditionele teksten, waardoor de band met het verleden behouden bleef. De ruwe en uitbundige stijl die de groep op hun vorige platen zo typeerde werd op dit album wat afgevlakt, zo was er bijvoorbeeld plaats voor het intieme maar bloedmooie ‘Heartbeat’, een unieke fusie van vocale soul en Poolse volksmuziek. Tegelijkertijd met ‘Infinity’ werd tevens de remix-cd ‘Upmixing’ uitgebracht, waarop producers als Zion Train de muziek van het Poolse gezelschap door de dub- en dancemangel haalden.
Deze winter zal Warsaw Village Band meewerken aan een groots operaproject in New York en Vancouver en ondertussen zal de groep de studio induiken voor de opname van een nieuwe plaat. De release daarvan is gepland voor februari 2012. Wat de samenstelling op dat album betreft heerst er momenteel nog onduidelijkheid. Violist Wojtek Krzek en zangers/celliste Maja Klescz, op ‘Infinity’ nog genoemd als de twee spilfiguren van de groep, hebben een tijd geleden even “verlof” genomen en zijn momenteel vervangen door andere muzikanten. Live heeft Warsaw Village Band alleszins niet aan kwaliteit ingeboet want de groep staat nog altijd garant staat voor een spetterende liveshow, die naar verluidt dicht in de buurt komt van de ultieme trance.
Bester Quartet
Het tweede ensemble dat op 8 oktober in Flagey zal aantreden is muzikaal heel anders georiënteerd. Bester Quartet staat namelijk met beide voeten in de klezmertraditie, de Joodse muziek die zijn oorsprong kent in Oost-Europa en die bijgevolg ook in Polen een lange geschiedenis heeft. Opgericht door accordeonist Jaroslaw Bester in 1997, voer het kwartet tot enkele jaren geleden onder de vlag Cracow Klezmer Band en in die gedaante maakte het wereldwijd furore als “one of the most important bands in the New Jewish Renaissance”.
Dat de groep net in Krakau werd opgericht is niet geheel toevallig. De stad in het zuiden van het overwegend rooms-katholieke Polen is momenteel nog een van de laatste bastions van de Joodse cultuur in het land, wat bijvoorbeeld te merken is aan de grote Joodse wijk Kazimierz. De vele synagogen en de aanwezigheid van de chassidische klederdracht in dit stadsgedeelte herinneren nog aan de periode van voor de Tweede Wereldoorlog, toen Polen gedurende ongeveer duizend jaar een van de grootste en belangrijkste centra van de Joodse wereld in Europa was.
Met die rijke geschiedenis in het achterhoofd richtte Cracow Klezmer Band zich oorspronkelijk dan ook uitsluitend op het traditionele repertoire. Het kwartet was daarom van bij het begin erg conventioneel samengesteld met naast accordeonist en bandleider Jaroslaw Bester ook violist Jarosław Tyrala, accordeonist Oleg Dyyak (die ook klarinet en percussie speelt) en contrabassist Wojciech Front, allemaal klassiek geschoolde muzikanten met virtuoze trekjes. Bij de release van hun debuutplaat ‘De Profundis’ in 2000 bleek hun blik echter reeds verruimd, want naast traditionele stukken als ‘Ajde Jano’ was er op het album ook plaats voor composities van Bester, die op de volgende twee albums, ‘The Warrios’ en ‘Bereshit’, alle muziek voor zijn rekening zou nemen.
De groep was zijn doelstelling op dat moment al helemaal voorbijgelopen maar bleef met zijn origineel repertoire wel trouw aan het klezmergenre, ondanks enkele opvallende klemtonen. Speelse en virtuoze composities als ‘Balkan Dance’, ‘Devil Circle’ en ‘The Amorous Dance of the Orchid’ bleken een handelsmerk net zoals de donkere en sferische stukken die vooral op het derde album ‘Bereshit’ hoge toppen scheerden. Improvisatie en gematigd experiment deden tevens hun intrede maar desondanks bleven de (overigens steevast prachtig gearrangeerde) composities perfect verenigbaar met de eeuwenoude songs van de klezmertraditie, waardoor de groep al snel het etiket “avant-klezmer” kreeg opgeplakt.
Na drie albums met bijna uitsluitend eigen muziek te hebben opgenomen voor Tzadik, het befaamde label van John Zorn, mocht het kwartet zich wagen aan het repertoire van de meester zelf. In 2005 verschenen achtereenvolgens ‘Sanatorium Under the Sign of the Hourglass’ (naar het gelijknamige boek van de Joodse schrijver Bruno Schulz) en een jaar later verzorgde Cracow Klezmer Band het vijfde volume in de reeks ‘Book of Angels’. Hoewel beide platen ook op goede reacties konden rekenen ontbrak de magie die de vorige releases zo typeerden. Het was plots voor iedereen klaar en duidelijk dat het compositie- en arrangeertalent van Jaroslaw Bester het cruciale element in het bestaan van Cracow Klezmer Band was.
In 2007 volgde uiteindelijk nog het live-album ‘Remembrance’, waarmee een definitieve streep werd getrokken onder de discografie van dit kwartet als Cracow Klezmer Band. De groep voelde zich niet meer goed onder deze naam omdat het repertoire ondertussen veel meer omvatte dan alleen maar zuivere klezmer. Een naamsverandering was echter niet vanzelfsprekend want Cracow Klezmer Band was met zijn zes Tzadik-releases al een heus “merk” geworden. Sommigen zagen in deze beslissing dan ook een vorm van commerciële zelfmoord maar het kwartet trok zich van deze bezwaren niets aan en ging zich na de release van ‘Remembrance’ simpelweg Bester Quartet noemen. Met uitzondering van enkele korte tournees, die ook halt hielden in ons land, was het vervolgens stil rond het Poolse kwartet. Had Jaroslaw Bester zich dan toch in de voet geschoten met die naamsverandering?
Na ‘Remembrance’, het zesde album van de band in zeven jaar tijd, bleven de fans bijgevolg jarenlang op hun honger zitten, maar sinds kort schijnt er een klein lichtje aan het einde van de tunnel. Bester Quartet maakte onlangs via een video op YouTube duidelijk dat 2012 een speciaal jaar wordt in het bestaan van de groep. Dan viert het kwartet namelijk zijn vijftiende verjaardig en naast het uitbrengen van een zevende album (tevens het eerste onder de naam Bester Quartet) staan er ook enkele speciale projecten op til. Zo plant het kwartet een hoop concerten in eigen land met speciale gasten “long time unseen in Poland”, als we Bester zelf mogen geloven. De toekomst ziet er dan ook opnieuw rooskleurig uit voor deze fantastische band en hopelijk krijgt het publiek daar in Flagey al een klein voorsmaakje van.
