Concertprogrammator: hoeveel muziekliefhebbers gaan er niet van uit dat het de ideale job is? In realiteit kan het echter niet alleen rozegeur en maneschijn zijn: muzikanten die hersenschuddingen oplopen en moeten afzeggen of drastische programmawijzigingen kunnen een evenwichtig seizoen al vanaf de eerste weken in de war sturen. Wie Patricia Kopatchinskaja over de vloer laat komen, weet overigens nooit op voorhand welke gevolgen dat zal hebben, laat staan dat de veiligheid van de inboedel gegarandeerd is. En precies omwille van die nukkigheid, die in haar uitvoeringen terug te horen is, is de violiste het volgen waard.
Patricia Kopatchinskaja (foto: Marco Borggreve)
Oorspronkelijk zou de in Moldavië geboren Kopatchinskaja de Handelsbeurs aandoen met de twee Schumann-sonates: een bijzonder interessant duo, omdat de eerste zowat de antithese lijkt van de tweede. In die werken is te horen hoezeer de componist geworteld is in de traditie, hoe hij er zich op een bijzonder weinig gespannen voet mee verhield en tegelijk hoe uniek de karakteristieken zijn waarmee hij dat hele verleden, dat hij als criticus en liefhebber overigens bijzonder goed kende, wist aan te reiken. Charmante lyriek is de basisgesteldheid van een tweeluik dat rabiate proporties kan aannemen, maar dat luisteraars evengoed verbouwereerd kan achterlaten omwille van de tristesse die er als een wasem van af straalt. Een programmatische keuze dus die toelaat om de mentale flexibiliteit van een interpreet te taxeren: slaagt hij of zij er in beide sonates als afzonderlijke entiteiten naar voor te laten komen, zonder hun intrinsieke verbindingen te veronachtzamen? Misschien voelt Kopatchinskaja zich nog niet opgewassen tegen een dergelijke opgave. Waarschijnlijker is echter dat de violiste, zoals haar opnamegeschiedenis ook uitwijst, een plotse fascinatie voelde opkomen voor muziek die ontstond dichter bij haar thuisland en nu koste wat het kost het publiek met deze werken een genoegen wil doen. Ze heeft niet helemaal ongelijk als ze er van uit gaat dat een uitstekend Schumann-concert meestal een triviale ervaring zal blijken in het aanschijn van een langer leven. Daarentegen kan het ontdekken van de muziek van Galina Ustvolskaya (Oestvolskaja als men de naam vernederlandst) een
eye opener zijn die nooit meer loslaat. Een deel van het publiek zal Kopatchinskaja’s keuze voor deze hypergeconcentreerde, ondoordringbare muziek dus betreuren, waar de rest er misschien een
aha-erlebnis aan zal overhouden.
Galina Ustvolskaya was een leerlinge van Dmitri Shostakovich. Die vond dat de componiste wereldwijd erkenning verdiende en poogde dan ook waar hij kon haar werk aan te prijzen. Geen ongevaarlijke opdracht binnen een Sovjet-regime waar elke muzikale noot die niet voor propaganda-doeleinden kon worden aangewend, het leven van de bedenker in gevaar bracht. Waar Shostakovich uit een generatie voortkwam die de klassiek nog had omarmd, was die na de Eerste Wereldoorlog, bij Ustvolskaya’s geboorte in 1919, al zo goed als dood verklaard. Avant-garde was voor de jonge kunstenares als het ware een vanzelfsprekendheid, hoewel ze begreep dat het een verraad zou zijn aan haar artistieke principes om zich te conformeren naar formules die haar repertoire gemakkelijker in een vakje onder te brengen moesten maken. Kopatchinskaja zal twee werken brengen van Ustvolskaya: de sonate voor viool en piano uit 1952 die zich als een huiveringwekkende lijdensweg bijna twintig minuten lang voortsleept, en het duo voor piano en viool dat dateert van een tiental jaar later. Geschreven naar aanleiding van het overlijden van haar jonge geliefde hoort men in deze manische partituur het radarwerk van lot en leven, die krachten die een mens zelf niet kan beheersen maar waaraan het bestaan onverbiddelijk onderhevig is. Voor wie dit werk hoort is het begrijpelijk dat een criticus Ustvolskaya ooit “de dame met de hamer” doopte – en laat die uitspraak nu ook nog eens van toepassing zijn op Patricia Kopatchinskaja ook!
Patricia Kopatchinskaja (foto: Marco Borggreve)
Succes gewenst overigens aan wie een rode draad probeert te vinden in de discografie van de Moldavische violiste. Op haar debuut stonden Beethoven en Ravel naast werk van haar begeleider Fazil Say en van Béla Bartók. Nadien kwamen er (in willekeurige volgorde) opnames met vioolconcerti van hedendaagse componisten en een cd met volksmuziek uit haar geboortestreek, een opname integraal gewijd aan het oeuvre van Say, een bekroonde cd met Eötvös en Ligeti en bovenal een fenomenale registratie van Beethovens vioolconcerto met Philippe Herreweghe en diens Orchestre des Champs-Elysées. Haar springplank naar de internationale top, voor zover haar Beethoven-interpretatie dat niet was, wordt misschien wel haar in oktober te verschijnen album. Voor Stravinsky- en Prokofiev-concerti kon ze immers beroep doen op het London Philharmonic Orchestra en chefdirigent Vladimir Jurowski, die niet met de minsten samenwerkt. Begeleider Markus Hinterhäuser, die zich ondertussen directeur van de gereputeerde Salzburger Festspiele mag noemen, blikt dan weer terug op een veel eenduidiger discografie. Feldman, Nono, Cage en Scelsi nam hij op, en voor wat de integrale pianosonates van Ustvolskaya betreft mag de man zelfs als een referentie beschouwd worden.
Ter vervollediging van haar programma gaat Kopatchinskaja alleen het podium op. Last-minute voegde de violiste nog een streepje Bach toe aan haar programma, waarbij de door haar gekozen ‘Chaconne’ allicht een houvast zal zijn binnen een verder gesofisticeerd programma.Daarbij maakt ze de concertavond echter niet minder hermetisch. Bartóks solosonate ruikt naar een vergeefs bezweren van existentiële ledigheid en Kurtágs ‘Kafka Fragments’ bevatten, hoewel qua materiaal meer uitgepuurd, evenzeer een aantal momenten waarin een sadistische grijns zich aan de toehoorder openbaart. Na een selectie uit de ondoordringbare ‘Signs, Games & Messages’ van diezelfde componist mag het licht in de Handelsbeurs uit, als er al sprake kan zijn van helderheid binnen dit zeer geladen programma. Als Patricia Kopatchinskaja met dit programma kan illumineren, kan haar status in ieder geval nooit meer betwist worden.
Meer over Patricia Kopatchinskaja & Markus Hinterhäuser
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
