In november is Octurn op verschillende plaatsen in België en Nederland (onder andere tijdens het prestigieuze festival November Music) te horen met het meest opzienbarende en ambitieuze project van de groep tot nog toe: een ontmoeting met de boventoonzang boeddhistische Gyuto monniken.
Bo Van Der Werf, leider van Octurn, is al jaren gefascineerd door de muziek en de spirituele tradities van het Verre Oosten. Op ‘21.emanations’ uit 2006 was die invloed al te horen, net als in het gamelanproject dat Octurn met het ensemble Ictus realiseerde. Het mag dan ook niet verbazen dat de samenwerking met de monniken voor Van Der Werf meer is dan een louter muzikale onderneming. “De boeddhistische filosofie is een essentieel bestanddeel van mijn dagelijks leven en duikt dus sterk op in mijn muzikaal parcours. De idee om een jazzensemble te combineren met een groep zingende monniken mag dus misschien wat vreemd en ongewoon lijken, voor mij is het haast natuurlijk.”
De monniken waarmee Octurn optreedt komen uit het boeddhistische Gyuto-klooster waarvan de traditie al meer dan 500 jaar teruggaat in de tijd. Midden de 20ste eeuw, tijdens de Chinese invasie van Tibet, vluchtte het grootste deel van de monniken naar India waar het klooster nog steeds gehuisvest is.
De eerste contacten die Van Der Werf legde om zijn voorstel aan de monniken over te brengen, liepen via e-mail. Via de digitale snelweg werd het echter iets te onpersoonlijk en Van Der Werf werd uitgenodigd in het klooster in het noordoosten van India. Hij kon er vrij observeren en getuige zijn van een hele reeks rituelen. De concrete besprekingen voor het project voerde hij met drie door de Dalai Lama zelf aangestelde leiders van het klooster. Die begrepen meteen dat de plannen niet vanzelfsprekend te realiseren waren en stelden zich aanvankelijk terughoudend op.
Grateful Dead
De monniken van Gyuto staan bekend om hun Tantragezangen: diepe gutturale klanken die boventonen genereren, waardoor één zanger meerstemmig kan zingen. Ondanks de aanvankelijke terughoudendheid van de monniken was het niet de eerste keer dat ze uitgenodigd werden om buiten hun kloostermuren op te treden. Zo waren ze reeds eerder te horen op WOMAD en tourden ze in de jaren ’90 met The Grateful Dead.
Dat de leiders van het klooster uiteindelijk toch overstag gingen, was dan ook niet zo vreemd als het op het eerste zicht zou kunnen lijken. Temeer daar de gezangen niet alleen functioneel zijn binnen de kloostermuren. Van Der Werf: “De gezongen rituelen zijn sonore offergaven voor boeddhistische heiligen, maar hebben ook een betekenis wanneer ze, zoals bij ons project, gezongen worden buiten hun klooster. Volgens de Dalai-Lama kunnen de monniken door in de buitenwereld te zingen, negatieve krachten teniet doen.”
Soberheid
Van een echte versmelting van de zang en instrumenten is zelden sprake. Doorgaans gaat het om vocale of instrumentale blokken die naast of over elkaar geschoven worden. Van Der Werf: “De monniken passen hun rituelen op geen enkel vlak echt aan. Alleen de duur wordt bepaald in functie van de composities. Tijdens de concerten is het mijn taak om hen aan te geven wanneer ze kunnen inzetten en stoppen. Ik kies dat op basis van de intensiteit van het ritueel en de spanningsboog van de composities. Het gaat immers echt om twee sonore werelden die tegelijk lopen, maar het is voor ons de kunst om ze vreedzaam te laten samengaan en ze in elkaar te laten doordringen. Die magische vereniging gebeurt dan niet op louter muzikaal niveau, maar ergens anders. Het is net dat wat me zo fascineert in dit project.”
De traditionele instrumenten die te horen en te zien zijn op de filmpjes van het project, komen op de cd haast niet voor. Dat is volgens Van Der Werf geen toeval, hoewel er in de plannen eerst iets anders voorzien was. “Het stuk ‘Shakbar’, waarin de monniken hun grote trompetten gebruiken, was eigenlijk al gemixt, maar op het laatste moment heb ik besloten om die opname toch niet op de cd te zetten. Ik was namelijk vooral op zoek naar soberheid, maar tijdens de concerten gaan we het stuk wel spelen.”
Vergankelijkheid
Toch blijft ‘Khailash’ in hoofdzaak een ontmoeting van twee relatief onaangetaste tradities die elkaar in hun puurheid vinden. Desondanks heeft de muziek voor Van Der Werf een duidelijk eenheid, een die hij er zelf bewust in heeft gestopt en die vertrekt vanuit de Fender Rhodes van Dumoulin en de piano van Fiorini. Hun harmonisch materiaal, een dubbel harmonisch tracé, vormt de basis voor de composities. De kern ervan is te horen in de ghost track na het afsluitende ‘Lhasa’. Op deze opname zingen de monniken niet echt, maar reciteren ze gezamenlijk een tekst. Dat de opname op het hoesje van de cd onvermeld blijft, betekent voor Van Der Werf nog niet dat die niet essentieel zou zijn. “Ik heb die opname zelf gemaakt in het klooster in juni 2010. De akkoorden die er bij te horen zijn heb ik diezelfde dag nog geschreven, in één keer. Ze vormen de matrix voor het grootste deel van de stukken voor dit project. Voor mij nodigt die ghost track dus uit om mee op reis te gaan.”
Een opvallende afwezige zijn de liner notes. Dat uitgerekend dit project gebaat had kunnen zijn bij een woordje uitleg realiseert Van Der Werf zich ook. “Ik heb er effectief aan gedacht, maar vond uiteindelijk toch dat de muziek voor zichzelf moest spreken. Ik was bang dat de teksten de luisteraar te veel zouden sturen, maar voor de nieuwsgierigen is het hele verhaal van het project natuurlijk wel op onze site te vinden.”
Wie nog meer wil dan het woord, kan vanaf 8 november terecht in Flagey, De Bijloke (reeds uitverkocht), De Roma, het Tropentheater in Amsterdam of op November Music in Den Bosch. Van 14 tot en met 18 november staan er geen optredens gepland, maar werken de Gyuto-monniken in l’Aura Galerie aan een zandmandala, een heilig boeddhistisch kunstwerk, bestaande uit zandkorrels in geometrische patronen. De eerste dag heeft een openingsceremonie plaats en worden de lijnen van het werk getrokken. De volgende dagen bouwen de monniken het werk op om het 18 november af te werken en te ontmantelen, als symbool van de vergankelijkheid van alles wat bestaat. Een lot waar uiteindelijk ook dit muzikale project, enkele dagen later na het laatste optreden in Antwerpen, niet aan zal ontsnappen.
