Midden augustus wordt het Park Den Brandt weer de vertrouwde locatie voor het oudste jazzfestival van België.
Sinds de editie van 2008 is de programmatie van Jazz Middelheim in handen van Bertrand Flamang, die dezelfde rol vervult bij het door hem opgerichte Gent Jazz (voorheen Blue Note Festival). Wie de programma’s van de twee festivals naast elkaar legt, kan vaststellen dat Flamang niet de enige overeenkomst is. Het lijkt wel alsof Jazz Middelheim en Gent Jazz haasje over spelen. Uit de Gentse affiche van 2010 stond Ornette Coleman in 2007 op Jazz Middelheim en van de Amerikanen die midden augustus naar Middelheim komen, stonden er niet minder dan vijf de laatste jaren reeds eerder in Gent en/of Antwerpen: José James (Jazz Middelheim 2008, Gent Jazz 2009), McCoy Tyner (Gent Jazz 2009), Wayne Shorter (Jazz Middelheim 2005, Gent Jazz 2008), Cassandra Wilson (Gent Jazz 2005) en uiteraard Toots Thielemans (alle recente edities van Jazz Middelheim, Gent Jazz 2010).
Dit “drie halen, twee betalen” hoeft op zich geen onoverkomelijk probleem te zijn, op voorwaarde dat de aantredende muzikanten op hoog niveau blijven spelen. Het is echter te hopen dat deze werkwijze niet eindeloos doorgevoerd wordt, om het muzikaal cirkeltjes draaien te vermijden. Volgend jaar daarom geen Chucho Valdés in Gent en geen Chick Corea in Antwerpen?
Take the C-Trane
De centrale figuur op de openingsdag van Jazz Middelheim (12 augustus) is de bijna 53 jaar geleden overleden saxofonist John Coltrane die met zijn platen uit de jaren ’60 de jazz een ongekende spiritualiteit en vrijheid bezorgde. Zanger José James heeft zijn liefde voor de muziek van Coltrane nooit onder stoelen of banken gestoken. Het grote publiek leerde de roomzachte bariton van James kennen met het album ‘The Dreamer’ uit 2008, een plaat waarop hij graag al een Coltrane nummer gebracht had, maar de erven Coltrane zagen dat anders en gaven geen ok voor James’ teksten. Tijdens optredens waren zijn interpretaties van Coltrane-songs (o.a. ‘Equinox’) echter wel te horen en nu staat James er met Facing East, een project dat helemaal draaite rond de muziek van de saxgigant. In september stond James met het project in de AB en de integrale opname van het meer dan twee uur durende optreden is nog steeds te bekijken op de website van AB. Dat de band niet dezelfde kracht ontwikkelt als Coltrane’s kwartet is niet verwonderlijk noch wenselijk voor een stem als die van James. Het kwintet (met o.a. pianist Jef Neve, waarmee James onlangs het fraaie ‘For All We Know’ uitbracht) focust eerder op de melodische en spirituele zeggingskracht van de erfenis van Coltrane en slaagt erin die overtuigend neer te zetten.
Na José James treden twee oudgediende van Coltrane (en diens klassieker ‘A Love Supreme’) in het strijdperk die anno 2010 echter niet altijd even consistent zijn in hun muzikale prestaties: Archie Shepp en McCoy Tyner. Het Archie Shepp Quartet (vervanger voor de eerder aangekondigde, maar plots overleden Hank Jones) treedt aan met als gasten trombonist Roswell Rudd en percussionist Leon Parker. Ook het McCoy Tyner Trio inviteert, meerbepaald saxofonist Joe Lovano. In tegenstelling tot Shepp blijft Tyner trouw aan zijn spel van bij Coltrane. Misschien iets te trouw, want de imposante akkoordreeksen die achter het saxgeweld van Coltrane zo goed werkten (was er een andere optie?) lopen nu al eens verloren zonder het geweld van de meester en worden zo haast een gimmick.
Subtiel tenorgeweld
Op vrijdag 13 augustus wordt nog even een kleine coda gebreid aan de Coltrane dag van donderdag, met het optreden van het Jeroen Van Herzeele Quartet. Als er een saxofonist is die de titel van Belgische Coltrane mag voeren, dan is het Van Herzeele wel. Deze vaste klank op Jazz Middelheim lijkt al eeuwig mee te draaien in de Belgische jazz, hoewel hij pas 44 is. De bij momenten verpletterende album ‘Da Mo’ laat horen dat het verhaal van Van Herzeele nog lang niet uitvertelt is: zijn kwartet met bassist Jean-Jacques Avenel, drummer Giovanni Barcella en de onvoorspelbare pianist Fabian Fiorini bruist van het leven, de ideeën en de integriteit.
Liefhebbers van het klassiek samengestelde jazzkwartet krijgen later op de dag overigens nog meer om van te watertanden in de gedaante van het Wayne Shorter Quartet. Shorter heeft zijn plaats bij de groten van de jazz verdient als gewezen lid van de Jazz Messengers, Miles Davis’ band in de tweede helft van de jaren ’60, als oprichter van de fusiongroep Weather Report en als componist en muzikant onder eigen naam. In het begin van de 21ste eeuw verscheen hij na een periode van stilte terug op het podium met een akoestisch kwartet. De impact mag enorm genoemd worden. Het album ‘Beyond The Sound Barrier’ uit 2005 is voorlopig het laatste van de groep, maar dan ook één waar een luisteraar enkele jaren mee zoet is. In droombezetting waarmee hij ook die plaat opnam (pianist Danilo Perez, drummer Brian Blade en bassist John Pattitucci) tekent ook voor het optreden op Middelheim. Het gemak waarmee deze muzikanten elkaar loslaten en terugvinden is spreekwoordelijk en een lesje in nederigheid voor iedereen die denkt alles al gehoord te hebben.
Tussen Van Herzeele en Shorter staat het kwartet van de Amerikaanse pianist Ahmad Jamal die niet door iedereen in de jazzwereld even hoog gewaardeerd wordt, maar door Miles Davis wel opgegeven werd als een belangrijke invloed.
Ontmoetingen
Voor het regelen van de derde dag van Jazz Middelheim (zaterdag 14 augustus) was het tijd om agenda’s samen te leggen. Niet minder dan drie van de vier optredens draaien rond samenwerkingen. Le Pragmatisme Du Barman, een kwintet met o.a. drummer Teun Verbruggen (Jef Neve, FES) en Andrew Claes (Hamster Axis of the One Click Panther, Brazzaville) wordt gecoacht door Peter Evans: de meest besproken trompettist van het moment en thuis in de klassieke muziek, de jazz, de vrije improvisatie en het bedenkelijke poprepertoire van de jaren ’80.
Een groep voor wie samenwerken regel is, is Aka Moon, of het nu gaat om een Indische mridangamspeler, een hedendaags klassiek ensemble, een zigeunerviolist, een leger djembé’s of twaalf dj’s. Voor hun laatste plaat ‘Black Machine’ zochten ze het gezelschap op van de Malinese groep rond Baba Sissoko. Meer dan bij hun vorige projecten lijkt het Belgische trio zich hier te laten opgaan in de wereld van haar gasten, die van de Afrikaanse tama’s en de melodische ngoni’s.
De laatste confrontatie van zaterdag is die tussen het 33 jaar geleden opgerichte World Saxophone Quartet en de percussiegroep M’Boom: ontstaan onder impuls van de legendarische drummer Max Roach, ontbonden in 1994, maar voor deze tournee even gereanimeerd, maar uireraard zonder de in 2007 overleden bezieler. Opmerkelijk: van de originele bezetting van het WSQ zijn vandaag nog steeds drie muzikanten over: Hamiet Bluiett, David Murray en Oliver Lake. Alleen de ondertussen overleden Julius Hemphill wordt momenteel vervangen door James Carter.
Het laatste optreden van zaterdag is bezwaarlijk een verrassende ontmoeting te noemen. Toots Thielemans verzorgt zijn klassieke Middelheimoptreden dit jaar terug met zijn vaste kwartet met Hans Van Oosterhout (drums), Hein Van de Geyn (contrabas) en Karel Boehlee (piano). Terug, want deze bezetting draafde vorig jaar ook al op toen pianist Danilo Perez als tegenspeler voor Thielemans moest afzeggen en krijgt zo de spijtige bijsmaak van een gemakkelijkheidoplossing.
Jazz?
“Is dit nog jazz?” De vraag valt meer en meer op festivals. Het Blue Note Festival maakte er in het verleden zelfs dankbaar gebruik van om haar twee delen (jazz en … “niet jazz”) te scheiden. Het proberen beantwoorden ervan resulteert doorgaans in oeverloze discussies en die zullen op 15 augustus, de laatste dag van Jazz Middelheim, niet van de lucht zijn. Weinig aanstootgevend is het concert van de Chris Joris Experience, met naast percussionist Joris ook Frank Vaganée op altsax, trompettist Nico Schepers, pianist Fré Desmyter en Axel Gilain op bas. Al iets meer zou er gesproken kunnen worden over Chucho Valdés & The Afro Cuban Messengers, hoewel deze muziek nog erg duidelijk verwijst naar de Cubaans getinte jazz van Dizzy Gillespie en vleugjes son en salsa al lang geen opzien meer baren.
Voor de eerste echte twijfel zorgt mogelijk Dave Holland die samen met Pepe Habichuela zijn Flamenco Quintet presenteert. Hoewel Holland (ex-Miles Davis en net als Wayne Shorter een veteraan van de legendarische ‘Bitches Brew’ opnames) de vraag eigenlijk zelf beantwoordt. Waar hij het laatste decennium vooral indruk gemaakt met de energieke, complexe muziek van zijn eigen gedisciplineerde kwintet (in het najaar te zien in Vooruit) en de daarop gebouwde bigband, kiest hij in zijn samenwerking met flamencogitarist Pepe Habichuela resoluut voor diens stijl: geen fusion dus, maar flamenco.
Echt afwachten wordt het voor het optreden van diva Cassandra Wilson en haar sextet. Tijdens haar carrière heeft Wislon haar even donkere als rokerige, wat hese, maar steeds sexy stem vaak gebruikt voor nummers die dicht aanleunen bij het pop- en bluesrepertoire. Het duidelijkst is dit hoorbaar in haar laatste album ‘Closer to You’ waarop ze nummers zingt van o.a. Sting, Cindy Lauper, Neil Young en Van Morrison. Op ‘Lovery’ van een jaar eerder grijpt ze dan weer veelvuldig naar jazzstandards en eind september verschijnt alweer een nieuwe plaat: ‘Silver Pony’. Reden genoeg voor onduidelijkheid, afwachten en mogelijk verhitte en met Duvel gebluste discussies.
Wie voor nabespreking van de festivaldagen liever niet in het park blijft, kan vanaf 23u steeds terecht in het Zuiderpershuis waar na het laatste optreden op het festival een jam sessie plaats heeft, geleid door het Christophe Erbstösser Trio.
