Van donderdag 10 tot en met zaterdag 12 november wordt deSingel in Antwerpen ondergedompeld in de kosmische wereld van Sun Ra. Follow the Sound, het festival voor improvisatiemuziek en aanverwanten, staat dit jaar voor een groot deel in het teken van deze muzikale excentriekeling en laat met enkele speciale concerten van onder meer Marshall Allen en The Thing, een licht schijnen over diens oeuvre.
Follow the Sound zoomt dus ook dit jaar in op een belangrijk figuur uit de geschiedenis van de freejazz en improvisatie. In het verleden viel die eer reeds te beurt aan Albert Ayler, Bill Dixon, Han Bennink en Cecil Taylor, en dat in de vorm van speciale concerten naast vertoningen van films en documentaires. Met Sun Ra ligt de focus deze keer op een echt buitenbeentje, en dat niet alleen op muzikaal maar ook op persoonlijk vlak. Lange tijd was alles rond de figuur van deze pianist/componist/bandleider namelijk in een mysterieuze waas gehuld: men wist zijn echte naam niet aangezien hij die in de jaren vijftig al had veranderd naar Le Sony’r Ra (pas na lang zoeken kwam de naam Herman Poole Blount naar boven) of wanneer hij geboren was en hij beweerde in interviews dat hij een buitenaards wezen was en dat hij naar andere planeten was gereisd. Dat excentrieke karakter heeft ook zijn muzikale carrière getekend, gaande van de opmerkelijke audiovisuele spektakeloptredens van zijn orkest (het zogenaamde Arkestra, dat op verschillende momenten wel eens een andere naam droeg) tot zijn lange en krankzinnige geïmproviseerde solo’s op de Moog-synthesizer.
Uiteraard botste de in 1993 overleden Sun Ra met zijn aparte stijl op heel wat protest van de jazzgemeenschap. Critici noemden hem een showman, trokken zijn capaciteiten als musicus in twijfel en haalden wel eens het woord charlatan boven. Dat er in zijn discografie bedenkelijke momenten kunnen worden opgetekend staat buiten kijf, maar de invloed die zijn muzikale nalatenschap al tientallen jaren uitoefent op het moderne jazzgebeuren valt eveneens niet te ontkennen. Het bewijs daarvan zal worden geleverd tijdens deze editie van Follow the Sound, met drie heel speciale Sun Ra-concerten.
Sun Ra Specials
De grote bigbands uit de jazzgeschiedenis waren nooit louter de verdienste van een getalenteerd bandleider. Wat zou het Count Basie Orchestra geweest zijn zonder Freddie Green, of het Duke Ellington Orchestra zonder Johnny Hodges en Harry Carney? Dezelfde vraag kan worden gesteld in verband met het Arkestra van Sun Ra. Wat zou er van dit orkest geworden zijn indien John Gilmore en Marshall Allen er nooit deel van hadden uitgemaakt? Het zou alleszins heel anders hebben geklonken, want de twee saxofonisten waren gedurende vier decennia de sleutelfiguren binnen het orkest. Na de dood van Sun Ra in 1993, nam John Gilmore de leiding van het Arkestra op zich tot aan zijn eigen overlijden. Hij werd opgevolgd door zijn saxofoonbroeder Marshall Allen, ondertussen 87 maar nog steeds actief musicus. Tijdens de tweede dag van het festival zal hij in trio aantreden met de ICP-drummer Han Bennink en de Amerikaanse bassist Trevor Dunn, als een van de drie Sun Ra specials. Een onuitgegeven trio dus, met daarin misschien wel als grootste verrassing de uit de Ipecac-stal afkomstige Trevor Dunn, die meer dan veertig jaar jonger is dan Allen. Met zijn avonturen binnen Fantômas en Mr.Bungle hoeft de bassist qua muzikale waanzin alleszins geen lessen meer te krijgen van zijn oudere compagnons. Zonder enige twijfel is dit concert het meest onvoorspelbare van de hele editie.
Speciaal voor dit festival een kwalitatief ensemble op poten zetten dat in de buurt komt van het grote Arkestra is natuurlijk onbegonnen werk en quasi onbetaalbaar. De drie Sun Ra-concerten worden dan ook door kleinere bands gebracht, hoewel Joost Buis en André Goudbeek een septet bij elkaar hebben gesprokkeld. Buis, een Nederlandse trombonist, wordt beschouwd als een Sun Ra-kenner en laat zich al langer inspireren door het repertoire van het Arkestra, en dan vooral met zijn eigen band Astronotes – de naam van dit ensemble verraadt natuurlijk al genoeg. Samen met altsaxofonist André Goudbeek stelde hij een groep samen die enkele Sun Ra-composities onder handen zal nemen. Bekende improvisatoren zoals Tobias Delius en Paul Lovens, zullen daarin samenwerken met jonge getalenteerde musici: de Belgische trompettist Jean-Paul Estiévenart, bassist Hugo Antunes en toetsenist Oscar Jan Hoogland.
De laatste Sun Ra special wordt verzorgd door enkele grote kanonnen van de hedendaagse freejazz en improvisatie. Met het concert van The Thing + Ken Vandermark & Lasse Marhaug heeft de organisatie zich alvast verzekerd van een krachtig slotpleidooi. Het Noors/Zweedse trio The Thing, met saxofonist Mats Gustafsson, bassist Ingebrigt Håker Flaten en drummer Paal Nilssen-Love, gaat de powerplay niet uit de weg en is mede daardoor een van de spectaculairste live-bands van het circuit. Bijgestaan door saxofonist Ken Vandermark (misschien wel de hardst werkende muzikant binnen de hedendaagse jazz) en het Europese antwoord op Merzbow, Lasse Marhaug, zullen ze muziek van Sun Ra letterlijk nieuw leven inblazen.
De gastenlijst van de Belgen
Dat geïmproviseerde muziek van hoog niveau niet altijd in het buitenland hoeft worden gezocht weet de organisatie maar al te goed. Zo kregen twee Belgische musici dit jaar een zogenaamde carte blanche en mocht pianist Fred Van Hove (zoals elk jaar) speciaal voor het festival een ensemble samenstellen. De man die samen met onder meer Peter Brötzmann aan de wieg stond van de Europese vrije improvisatie komt deze keer heel verrassend uit de hoek en laat zich in Antwerpen omringen door twee bijzondere vrouwen: Ikue Mori en Maja Ratkje. De Japanse Ikue Mori is percussioniste maar houdt zich tegenwoordig bijna uitsluitend bezig met laptopimprovisaties, zoals ze al liet horen op Tzadik in samenwerking met Mike Patton en John Zorn. Maja Ratkje is voor improvisatieliefhebbers dan weer bekend voor haar werk met het Noorse collectief SPUNK, maar ze liet zich de voorbije jaren ook opmerken als soloperformer met vocale improvisaties. Deze keer zal het vertrouwde potje “improviseren met Fred Van Hove” dus een digitaal tintje krijgen.
Als er momenteel één Belgisch jazz- en improvisatiemuzikant is die zich internationaal steeds vaker positief laat opmerken, dan is het wel Joachim Badenhorst. Han Bennink vond in hem de ideale rietblazer voor zijn trio (twee jaar geleden nog te horen op Follow the Sound) en naast een nieuwe release met Equilibrium en een album in samenwerking met Steve Swell en Ziv Ravitz, verschenen de voorbije maanden cd’s op Clean Feed, Red Toucan en NoBusiness waarop Badenhorst te horen is. Dat net hij een carte blanche kreeg van de organisatie is dan ook dubbel en dik verdiend. Badenhorst komt naar Follow the Sound met een opvallend trio, bestaande uit violist C. Spencer Yeh en Toma Gouband, een Franse percussionist die heel eigenaardig materiaal gebruikt, zoals stenen en hout. Teun Verbruggen zal het waarschijnlijk bij een traditioneel drumstel houden (en misschien nog een laptop en wat speelgoed). Hij is de tweede gelukkige die van de festivalorganisatie een ensemble naar zijn smaak mocht samenstellen. Naast zijn vertrouwde muzikale partner Jozef Dumoulin, koos hij met zijn carte blanche voor trompettist Nate Wooley, gitarist Marc Ducret, saxofonist Andrew D’Angelo en bassist Trevor Dunn, waarmee hij jaren geleden al een keer een project opzette onder de naam Nozzle Slag. Tegenwoordig is hij dan wel vooral bekend als drummer van het Jef Neve Trio, maar met onder meer Othin Spake bewees Verbruggen al eerder dat hij een geweldig improvisator is. Het wordt dus uitkijken naar wat hij in het gezelschap van deze internationaal gerenommeerde musici zal weten te presteren.
Sax in hoofd- en bijrol
Een jazz- of improvisatiefestival zonder saxofoons is praktisch ondenkbaar, maar het is tevens opvallend dat er tijdens deze Follow the Sound slechts één concert staat geprogrammeerd zónder een sax, namelijk dat van Fred Van Hove en co. Het Craig Taborn Trio heeft eigenlijk ook geen saxofonist in huis maar voor het concert in Antwerpen nodigde de groep Lotte Anker uit. De Deense speelt zowel sopraan-, alt-, als tenorsax en bracht de voorbije jaren succesvolle albums uit in samenwerking met pianist Craig Taborn en drummer Gerald Cleaver. Het duo Jorrit Dijkstra - John Hollenbeck is nog zo’n voorbeeld van een duurzame en succesvolle samenwerkingsrelatie. Als sinds 1998 komen de twee op regelmatige basis samen voor concerten met geïmproviseerde inhoud. Dijkstra speelt daarbij niet enkel saxofoon maar ook lyricon (een elektronisch blaasinstrument) en analoge synths, terwijl Hollenbeck zijn drumstel uitbreidt met allerlei kleine percussie-instrumenten. Hoe dat klinkt is te horen op het album ‘Sequence’, uitgebracht in 2006, dat een kleurrijke waaier aan improvisaties bevat. Naast een duoset op vrijdag, zullen Dijkstra en Hollenbeck op zaterdag een open workshop begeleiden onder de naam Lab Orchestra. Het is tevens de bedoeling dat deze workshop uitmondt in het eerste concert van die dag.
De naam van Ken Vandermark viel al eerder in dit artikel. Naast een gastbijdrage aan het concert van The Thing op zaterdag, zal de uit Chicago afkomstige rietblazer ook met een eigen (en overigens gloednieuw) ensemble aantreden. Made to Break is een kwartet en op Vandermarks website wordt het omschreven als zijn meest radicale ensemble tot nu toe, met invloeden gaande van Ethiopische muziek en The Ex tot de muzikale ideeën van Morton Feldman en John Cage, uiteraard overgoten met een saus jazz en improvisatie. Twee trouwe compagnons vervoegen Vandermark in Made to Break: drummer Tim Daisy en de elektrische bassist Devin Hoff. De vierde man is Christoff Kurzmann, een elektronicawizard uit Wenen, die in zijn carrière al samenwerkte met enkele grote hedendaagse componisten. Dat Ken Vandermark hiermee alweer een nieuwe visie op compositie en improvisatie zal tentoonspreiden hoeft geen betoog, dat lijkt namelijk zowat zijn levensmissie te zijn.
Naast heel wat concertgeweld staan er nog een hoop andere dingen op het programma. Donderdagavond opent de zogenaamde ‘Sun Ra Expo’, gecureerd door schrijver/producer/muzikant John Corbett, niet alleen de man achter ‘Unheard Music Series’ van het label Atavistic meer tevens een groot Sun Ra-specialist. Op vrijdag en zaterdag zijn er tevens platen- en cd-stands, lezingen en filmvertoningen. De omkaderende soundtrack bij al deze activiteiten wordt verzorgd door enkele dj’s. De meeste concerten zullen deze keer overigens plaatsvinden in de studiozaal van deSingel, omdat de organisatie momenteel nog bekijkt of er concerten kunnen worden uitgezonden of gestreamd. Info daarover zal tijdig verschijnen op de website van het festival.
