Een van dé absolute hoogtepunten in het orkestraal concertseizoen is de driedaagse passage van het Budapest Festival Orchestra in Brugge. Chef-dirigent Ivan Fischer zal daar een volledig Dvorák-programma brengen, met uiteraard de grote hoogtepunten uit diens orkestrale muziek, maar verrassend genoeg ook een concertante uitvoering van zijn bekendste opera ‘Rusalka’.
Iván Fischer (foto: Felix Broede)
De muziek van Antonin Dvorák bevat vaak een betoverende lyrische flow. Zijn fenomenale gave voor melodie koppelde hij aan de twee belangrijkste invloeden in zijn werk: het (Boheemse) volkselement en de (conservatieve) invloedssfeer van Brahms. De meest delicate danskarakters bevinden zich, zeker in de symfonieën, in een sterk geconstrueerd geheel met een duidelijk dramatische continuïteit. Deze subtiele balans kon de absolute goedkeuring van Brahms wegdragen, die hem dan ook promootte bij zijn uitgever Simrock. Bekend is dat deze aanbeveling een belangrijke stap vormde in Dvoráks carrière. Ook op het emotionele plan zijn er contrasterende krachten in Dvorák aanwezig. Vaak vreugdevol en onbezorgd, is er zeker in zijn laatste creatieve periode, waarin hij muziekdirecteur was aan het conservatorium van New York, een diepe melancholie voelbaar. Deze werd ingegeven door een verschroeiende heimwee naar zijn thuisland, zijn familie en vrienden. Daarnaast is er nog een biografisch detail van belang dat van Dvorák een tragisch componist maakt. Een nooit vervuld verlangen naar zijn geliefde Josefina, de vrouw die dan maar zijn schoonzuster zou worden: hij trouwde met haar zus.
Zeker in Dvoráks meesterlijke opera 'Rusalka' klinkt dit verdriet door. Hoeveel affiniteit moet hij gevoeld hebben met de arme waternimf die verliefd is op de onbereikbare prins! De rest van het verhaal is gemeenzaam bekend: de nimf roept de hulp in van de heks om toch tot mens te worden, maar is daardoor gedoemd om niet te kunnen spreken. Ook de tegenstrijdige krachten van goed en kwaad zitten dus in dit verhaal vervat en krijgen hun soms sinistere weerklank in de muziek. Het thema echter van de onmogelijke en des te hartstochtelijker liefde is prominenter en voer voor opera. De vocale partijen hierin zijn behoorlijk zwaar, met alle ogen gericht op de sopraan van Rusalka. De avondvullende drie-akter, door Dvorák een "lyrisch sprookje" genoemd, staat garant voor grote ontroering, zeker in een concertante uitvoering met nog meer aandacht voor de muziek.
Budapest Festival Orchestra
Maar dat is voor de derde dag. Daarvoor krijgt men twee "klassieke" concertavonden. Te beginnen op donderdag met de achtste symfonie en het celloconcerto. Het eerste werk ontstond vlak na de bemoedigende aanbevelingen van Brahms. Het is een vrij positief ingesteld werk, contrasterend met de zevende symfonie, die donkerder gekleurd is door het overlijden van Dvoráks moeder in die periode of met de negende symfonie die een grote emotionele ambivalentie bevat, zoals gezegd door de grote heimwee en het liefdesverdriet van de componist. De openingsmaten bevatten die typische Boheemse melancholie, maar gaan snel over in meer vrolijke en energieke toetsen. Vooral het derde deel zal bekend in de oren klinken en is een staaltje muzikale zonneschijn pur sang. Hieraan koppelt Ivan Fischer het celloconcerto. Dvoráks leed omwille van het ziektebed van Josefina heeft een rechtstreekse hand gehad in de voltooiing van dit werk. De zwaarmoedige componist herschreef het langzame middendeel en het slot van het werk, als een grote ode aan zijn liefde voor deze vrouw. Zo is het een tijdloos meesterwerk geworden en misschien wel het bekendste concerto voor cello en orkest tot op vandaag. De solist van dienst in Brugge is de fantastische Daniel Müller-Schott, die het werk ook pas op cd heeft opgenomen.
Vrijdagavond klinkt de negende symfonie 'Uit de nieuwe wereld', een werk dat nauwelijks introductie behoeft. De nieuwe kleuren en inspiratie door de ontdekking van een ander werelddeel staan hier in schril contrast met de reeds genoemde zwarte gevoelens. Daarvoor horen we Dvoráks pianoconcerto, een logische koppeling gezien de vele manifeste verwijzingen tussen beide werken. Het pianoconcerto is zonder twijfel het minder bekende en zelfs wat achtergestelde broertje van het latere vioolconcerto en zeker van het celloconcerto. Omdat het soms als minderwaardig wordt afgeschreven komt het ongetwijfeld minder aan bod op de grote concertpodia. Gelukkig komt hierin verandering door het enthousiasme waarmee pianisten als Pierre-Laurent Aimard of de nieuwe generatie zoals Martin Helmchen en Francesco Piemontesi het werk aanpakken. De pianist in Brugge is de al oudere Amerikaan Garrick Ohlsson, van wie het bekendste wapenfeit is dat hij in 1970 de eerste prijs won op het gerenommeerde Chopin Concours.
Iván Fischer (foto: Felix Broede)
De ogen zijn echter vooral gericht op orkest en dirigent: de magische symbiose tussen éminence grise Ivan Fischer en zijn Budapest Festival Orchestra. Wie deze twee-eenheid bezig hoorde in het Concertgebouw Brugge in Bruckners zevende of in Mahlers vijfde beseft dat hier een muzikale kracht aan het werk is die quasi tot een voorbije tijd behoort. Naast die universeel geldende reden om deze concertreeks mee te maken, valt er ook nog iets te zeggen over de link tussen Budapest en Dvorák. De Tsjechische en Hongaarse cultuur hebben met elkaar gemeen dat ze een sterk geworteld gevoel behouden hebben voor het volkselement. Deze verwantschap levert op cd alvast de beste resultaten op. Fischers recente opname van Dvoráks zevende symfonie behoort tot de beste op de markt en ook de al in 2001 verschenen opname van de achtste en negende blijven top: frisse kleuren, lichte texturen, vlotte tempi, ... Wat men in Brugge mag verwachten, is dat Fischer en het BPO (met zijn lenige orkestklank!) de meesterlijke muziek van Dvorak zullen spelen met een naturel alsof het een thuismatch betreft en tegelijk op zoek zullen gaan naar de Brahmsiaanse diepte, de grote spanningslijn en de emotionele warmte ervan. Uitermate geschikte uitvoerders dus voor uitermate wonderlijke muziek.
Meer over Budapest Festival
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
