Na 25 jaar doekt Michiel Braam zijn Bik Bent Braam op, maar eerst trekt hij nog een keer langs enkele Nederlandse podia met een gloednieuw programma.
Weinig pianisten houden er zo’n drukke agenda op na als Michiel Braam. Naast zijn taak als verantwoordelijke voor de afdeling pop & jazz van het ArtEZ conservatorium is hij actief in verschillende formules: als solist, met zijn Bentje Braam, eBraam (het voormalige Wurli Trio), het Bijma Braam Sextet (met vocalisten Greetje Bijma), het Trio BraamDeJoodeVatcher, zijn gloednieuwe Hybrid 10tet en de Bik Bent Braam. Nog even althans, want in 2013 valt het doek over deze laatste groep, Braams grootste band.
Hij was amper 24 toen hij de eerste gedaante van de Bik Bent Braam in 1986 formeerde. De reden om met een grote groep muzikanten te werken, omschrijft Braam in zijn kenmerkende stijl als: “Ik was eigenwijs met een portie autoriteitsargwaan, dus: hup, een eigen orkest. En met veel vrijheid.” Dat van die vrijheid is in elk geval geen loze bewering voor wie het parcours van de Bik Bent Braam (BBB) beluistert.
Van Halen
Zes jaar na het oprichten van de band verscheen het eerste album: ‘Howdy’. De groep bestond meteen uit de kenmerkende 13-koppige bezetting met naast een ritmesectie ook de gangbare trompetten, trombones en saxen, maar vooral twee tuba’s: Peter Haex op tenortuba en Patrick Votrian op de basvariant. Braam: “Ik hou van laag en toen ik BBB begon, was ik een liefhebber van Gil Evans. Aanvankelijk had ik ook 2 hoorns. Dat maakte het koper mooi coherent: tuba, trombone, hoorn, trompet, cornet. Dat vond ik beter dan traditionele big band bezetting met alleen trompetten en trombones.” De hoorns verdwenen later dus uit beeld, maar even opvallend was dat de BBB een hechte formatie werd. Van de muzikanten die te horen zijn op ‘Howdy’ zijn er twintig jaar later nog de helft bij de band: Braam, Haex, saxofonisten Bart van der Putten en Frans Vermeerssen, trombonevirtuoos Wolter Wierbos en cornettist Eric Boeren.
Voor het album ‘13’ veranderde Braam even van koers. Waar hij op ‘Howdy’, ‘XYZ’ en ‘Zwart Wit’ (1999) uitsluitend eigen composities speelt, is de BBB nu te horen in stukken van ondermeer Ellington, Prince, Gershwin, Deep Purple, Mancini en Brel. In de arrangementen spookt weer de geest van Ellington rond, maar de originele melodieën mogen schitteren. ‘Child in Time’ wordt all the way gespeeld en het is alleen in ‘Ne me Quitte Pas’ en ‘The Man I Love’ dat de luisteraar minutenlang op de herkenbare tune moet wachten.
Dat Braam voor ‘13’ naar componisten van buiten de jazz greep, mag niet verwonderen. Wie hem vraagt naar zijn inspiratiebronnen krijgt gegarandeerd te horen dat er meer dan genoeg zijn. “Een greepje? Duke Ellington, Cecil Taylor, Thelonious Monk, Igor Stravinsky, Van Halen... Zo kan ik nog wel even doorgaan. Authenticiteit is belangrijk voor mij.” Toch opvallend dat van de geciteerde namen alleen Ellington vertegenwoordig is op ‘13’. “Ik wil nog wel eens iets doen met ‘Eruption’ van Eddie van Halen: mooie gitaarsolo, behoorlijk krachtig. Voor ‘13’ heb ik dat nagelaten, geen idee waarom, want het had wel gekund.”
Mens en muzikant
De cd ‘13’ zou niet de enige drastische wending in het repertoire van de BBB worden. Toch was het parcours dat Braam met zijn muzikanten aflegde geen uitgestippelde route. “Er was geen plan. Alles komt voort uit het voorafgaande. Je leert, samen met hen die dichtbij staan, maar aan je kernwaarden – voor mij: keuzevrijheid, acceptatie, en de afwezigheid van een leider – verandert niets.” Het volgende hoofdstuk in het verhaal van de BBB zou Braams gelijk bewijzen.
Luisteren en kijken naar signalen van medemusici werd essentiëler dan ooit en het orkest klonk soepeler dan tevoren. Wie op een dergelijke manier wil samenspelen moet weten welk vlees hij in de kuip heeft. Het kan dan ook bijna niet anders dan dat Braam, net als zoveel andere jazzorkestleiders (van Duke Ellington tot Maria Schneider) zijn muziek niet voor “een” band schreef en schrijft, maar voor “zijn” band met die specifieke muzikanten. “De uitvoerders zijn inderdaad zeer belangrijk, want je moet kunnen of minstens proberen te beoordelen of je het hen comfortabel maakt, gebruik maakt van hun sterke punten, uitdaagt in iets waarin ze minder ervaring hebben, hun tekortkomingen uitbuit en op welke manieren je sociale processen een plek geeft. Alles draait eigenlijk om de uitvoerders. Die zijn voor mij een heerlijke bron van inspiratie: als mens en dus ook als muzikant, die twee kun je niet van elkaar scheiden.”
Niet beter, wel anders
Wanneer Braam nu terugblikt op zijn BBB, van de oprichting in 1986 tot aan de laatste cd ‘Extremen’ uit 2008, ziet hij dan een band die beter of anders geworden is? “Anders. Voor mij zat er natuurlijk vooruitgang in, ontwikkeling, maar elke meting is een momentopname. Ik was over ‘XYZ’ even tevreden als over ‘Extremen’, al zou het wel interessant geweest zijn ‘Extremen’ te hebben gekend op het moment dat ‘XYZ’ uitkwam. Toch is het iets raar: er is een geschiedenis en ik probeer in het hier en nu te leven, maar ik ben wel door die geschiedenis wel gevormd. Bovendien zal iedere luisteraar of medespeler het anders ervaren; ieder vult de laatste puzzelstukjes in op zijn of haar manier en ervaart muziek anders. Goed of slecht, beter of slechter, dat is allemaal nogal relatief.”
Ook wanneer zijn eigen rol binnen de groep ter sprake komt, kiest Braam eerder voor veranderd dan voor verbeterd. “Ik weet niet of het nu beter of slechter is. Ik probeer met mezelf mee te ontwikkelen en dat soms een duwtje te geven, zoals met de beperking in ‘Exit’, om geen c, e en g te gebruiken.”
Zuurdesemmethode
Met ‘Exit’ neemt de BBB afscheid op een manier die het orkest en de “leider” typeert: eigenzinnig, muzikaal uitdagend, maar met een duidelijk verhaal. De vraag waarom het verhaal van de groep op zich gestopt wordt, daarop heeft Braam een dubbel antwoord. “In 2010 had ik al besloten te gaan werken met een flexibele bezetting, op een manier die ik zelf de “zuurdesemmethode” noem. Ieder jaar blijft de helft van de muzikanten, de andere helft is nieuw. Zo combineer je een collectief geheugen met nieuwe impulsen, die niet alleen uit de Nederlandse geïmproviseerde muziek moeten komen, maar ook in andere landen, generaties en scènes gezocht kunnen worden.”
Naast de “zuurdesemmethode”, waarmee het gedachtegoed van de BBB gewoon vervelt en zelfs uitgebreid wordt, is er echter ook een minder muzikale reden voor het opheffen van het orkest. Dat die te maken heeft met voor de kunst bedenkelijke Nederlandse politieke klimaat zal weinigen verbazen. “In Nederland is er een rechtse politieke werkelijkheid tot volle bloei aan het komen. Daarbinnen past afbraak van heel veel, onder meer (en dit zeg ik in alle bescheidenheid) van de rijksbijdrage aan cultuur, die van 4 duizendste naar 3 duizendste van de rijksbegroting gaat. Dat heeft een verpletterende invloed op de podiumkunsten. Een orkest van de grootte van BBB is niet meer realiseerbaar met de nieuwe subsidiemogelijkheid (die in de toekomstige systematiek 1/3 van huidige subsidie zal bedragen) en aanvullende financiering bovenop inkomsten uit kaartverkoop is nodig bij muziek waar niet de commercie, maar de ontwikkeling vanuit experiment de drijfveer is. Het bedrijfsleven is niet voldoende geïnteresseerd in sponsoring, want weet bij experiment niet wat te verwachten. Dus ik wil nog steeds “zuurdesemiëren”, maar het kan alleen nog in een kleinere bezettingen van zeven musici.”
Voor Michiel Braam gaat “zuurdesemiëren” trekt hij met het “halve” repertoire van ‘Exit’ nog langs Baarle-Nassau, Amsterdam, Groningen, Den Haag, Leiden, Utrecht, Edam en Nijmegen: een laatste kans om een uniek orkest te horen dat haar plaats verdiend heeft naast bekendere formaties als de ICP of het Willem Breuker Collectief. Hoe jammer ook, reden tot paniek is er echter niet: Braams tegendraadse muzikale ideeën zitten namelijk veilig in zijn andere groepen. Al is veilig bij Braam misschien niet het juiste woord.
