Tijdgenoten van Johann Sebastian Bach lijden wat onder de monumentale reputatie van de Thomaskantor uit Leipzig, in die mate dat veel van de werken van andere Saksische componisten als Johann Friedrich Fasch of Jan Dismas Zelenka (1679-1745) pas opnieuw ontdekt en gespeeld worden sinds de jaren ’70 van de twintigste eeuw. Zelenka, die hofcomponist was in het keurvorstelijke hof in Dresden, kon rekenen sommige van de best opgeleide muzikanten in Europa, voor wie hij voornamelijk maar niet uitsluitend religieuze muziek componeerde.
In 1739, toen de zestigjarige Zelenka al leed onder een zwakke gezondheid, begon hij zijn laatste religieuze compositieproject: een cyclus van Latijnse missen. Zelenka kon zijn intentie om zes ‘late missen’ te componeren niet waarmaken: hedendaagse musicologen kennen er slechts drie: de ‘Missa Dei Filii’, de ‘Missa Omnium Sanctorum’ en deze ‘Missa Dei Patri’. Het Duitse Barockorchester Stuttgart nam het op zich om deze mooie maar verwaarloosde werken op cd te zetten.
In vergelijking met sommige andere religieuze composities van Zelenka, is deze ‘Missa Dei Patris’ voor een betrekkelijk kleine bezetting geschreven. Een groep strijkers en continuo-instrumenten wordt slechts versterkt door twee hobo’s (plus een fagot in de bas), wat een eerder bescheiden orkestratie is voor muziek die voor het rijkelijk voorziene orkest aan het Saksische hof gecomponeerd werd.
Heel wat in de structuur en opzet van de mis is traditioneel maar het blijft leuk om te horen hoe Zelenka de typische retorische effecten van de Latijnse mistekst een eigen invulling geeft. Dat het ‘Kyrie Eleison’ voor koor geschreven is, terwijl het erop volgende ‘Christe Eleison’ het woord laat aan de solisten, is klassiek maar Zelenka laat het ostinaat ritme van het ‘Kyrie Eleison’ doorlopen in het ‘Christe Eleison’ om zo een inhoudelijk verband tussen beide delen te creëren. Dat het ‘Crucifixus’ klagende, dissonante muziek bevat hoeft niet te verbazen – de tekst beschrijft de kruisiging van Christus - net zo min dat het erop volgende ‘Et Resurrexit’ opgewonden en energiek klinkt. Het Barockorchester Stuttgart maakt er dan ook kundig werk van om het verschil in karakter tussen beide delen sterk uit te vergroten, iets wat voor een schitterend theatraal effect zorgt.
De snelle passages krijgen van hun uitvoerders, zangers zowel als instrumentalisten, een flinke dosis energie mee, wat voor een er actief ‘Kyrie Eleison’ zorgt. Het vlekkeloze samenspel tussen violen en hobo’s, zoals in het ‘Gloria’, geeft deze mis een virtuoze, Italiaanse air. Op enkele plaatsen speelt Zelenka trouwens met de tegenstelling tussen een ‘tutti’ groep en een kleinere sologroep van strijkers of hobo’s, in de stijl van een Italiaans concerto.
De ‘Missa Dei Patris’ is grotendeels voor koor geschreven en solopassages voor zangers zijn eerder zeldzaam. Erg mooi is echter het triestige ‘Agnus Dei’, met een langzame en erg introvert gezongen altsolo door altus Daniel Taylor. Even mooi is Taylors langere solo in het ‘Domine Fili’. Het vormt een knappe solobijdrage in een ook verder erg mooie en sfeervolle uitvoering van dit weinig gekende werk op de grens tussen barok en classicisme.
