Het Weense kasteel Schönbrunn is een van de bekendste culturele attracties van de Oostenrijkse hoofdstad. Op de uitgestrekte site, die nu voornamelijk door tuinen en parken in beslag wordt genomen, stond al sinds 1548 een adellijke residentie maar het bekende barokke paleis werd neergezet volgens plannen van de zeventiende-eeuwse architect Fischer von Erlach. Naast talrijke andere activiteiten die er plaats vinden, wordt er sinds 2008 een jaarlijks openluchtconcert georganiseerd dat door de Wiener Philharmoniker verzorgd wordt met op het programma traditioneel een mix van bekende klassieke stukken.
Dat jaar luidde het thema ‘Virtuoso Pictures’ een titel die eigenlijk uitsluitend slaat op het hoofdwerk van het programma, namelijk Moussorgsky’s ‘Schilderijententoonstelling’, in haar kleurrijke orkestratie van Maurice Ravel. Omdat 2011 de tweehonderdste verjaardag is van Franz Lizsts geboorte, kon een stukje symfonische Lizst ook niet ontbreken, hier in de gedaante van zijn meest bekende symfonische gedicht ‘Les Préludes’. Als eerbetoon voor de slachtoffers van de tsunami in Japan, werd, bij wijze van interlude, voor Sibelius’ korte ‘Scène met Kraanvogels’ gekozen, een kort instrumentaal nummer uit zijn ballet ‘Kuolema’. Voor wat virtuositeit zorgt de violist Benjamin Schmid, die Fritz Kreislers orkestratie van het eerste deel van een van Paganini’s vioolconcerti uitvoerde. Valery Gergiev, een man die bij het Mariinski theater en tot enkele jaren geleden bij het Rotterdams Philharmonisch zijn reputatie opbouwde, leidde het geheel in goede banen.
Gergiev brengt zelfs naar de verfijnde Wiener Philharmoniker een zeker machismo mee, zoals duidelijk wordt uit de luide passages in ‘les Préludes’. Zulke ‘tutti’ passages klinken bij orkest echter noch openlijk agressief, noch hard maar eerder gewichtig – mokerslagen in satijn verpakt als het ware. De energie die in deze uitvoering gestoken wordt, gaat trouwens verder dan louter het klankvolume dat de muzikanten in de ‘tutti’ passages steken maar uit zich in een uiterst actieve begeleiding (en soms halsbrekend snelle tempi) in Lizsts’ symfonische gedicht of in de marktscène uit de ‘Schilderijententoonstelling’. Gergiev haalt bovendien als weinig andere dirigenten de bizarre en unheimliche klankeffecten uit de partituur die Ravel voorschrijft, in delen als de ‘Baba Yaga’ of de ‘Gnomus’, met zijn schrille trillers bij de blazers. Zo toont hij zich boven alles een meester in het naar voren brengen van het beeldende, theatrale aspect van deze muziek.
Hoewel dit een live-opname is van een (versterkte) openluchtuitvoering, gaat de unieke kwaliteit van de houtblazers van de Wiener Philharmoniker niet geheel verloren, al komt dat sensuele, verleidelijke en typisch Weense klankbeeld wel beter tot zijn recht bij Lizst dan bij Mussorgsky. De Mussorgsky komt namelijk soms zelfs wat schreeuwerig over, met momenten in de verschillende ‘promenades’ of in ‘de Grote poort van Kiev’ die warmte en glans missen. Sibelius’ ‘scène met kraanvogels’, een kort intermezzo voor strijkers, toont echter de zuivere, prachtig verzorgde klank van de strijkers van de Wiener Philharmoniker.
Het vioolconcerto dat beide symfonische werken aan elkaar bindt, is een verhaal op zich waard: de negentiende-eeuwse vioolvirtuoos Fritz Kreisler baseerde zich op de vioolpartij van Niccolo Paganini’s vioolconcerto opus 6 in D en die solopartij behield bij haast ongewijzigd. In de plaats van Paganini’s mierzoete begeleiding-in-bel-canto-stijl, schreef de Oostenrijker een volledig nieuwe partij voor het orkest, dat op die manier een belangrijkere en meer gevarieerde rol krijgt. Zo is het erg leuk om te horen hoe Paganini’s mineur passages plots geen luchtige Italiaanse begeleiding in de strijkers meekrijgen maar een textuur met fagotten en hoorns die recht uit een Hongaarse dans van Brahms of een Slavische dans van Dvorak had kunnen komen. Het is een van de originele vondsten die dit verder grotendeels overbekende programma de moeite waard maken. Van de ‘Schilderijententoonstelling’ of ‘Les Préludes’ bestaan namelijk opnames die in betere omstandigheden gemaakt werden maar de combinatie van Sibelius’ charmante en onbekende kraanvogelminiatuur en Kreislers herwerking van Paganini’s origineel geeft deze cd toch een overtuigende bestaansreden!
