Igor Stravinski’s (1882-1971) muziek als eclectisch beschrijven is niets nieuws. De Russische componist doorzwom in zijn lange carrière vele watertjes. Daarbij liet hij zich door zowat elke denkbare muzikale stijlrichting beïnvloeden. DeFilharmonie en dirigent Philippe Herreweghe doen hier een gooi naar vier werken die van na Stravinski’s beruchte expressionistische periode stammen en die met wat goede wil als ‘neoklassiek’ beschreven kunnen worden: de ‘Symphonie de Psaumes’ uit 1930, de ‘Mis’ uit 1948, de ‘Choral-Variationen’ uit 1956 en het korte ‘Monumentum’ uit 1960.
Philippe Herreweghe, een van de grootste namen in de barokwereld zit dus met deze twintigste-eeuwse muziek op minder bekend terrein maar ook weer helemaal: de Stravinski die deze cd voorstelt, is een Stravinski die zeer bewust teruggrijpt naar barokke, renaissance en zelfs middeleeuwse traditie. Dat religie en religieuze muziek daarbij een grote rol spelen, hoeft niet gezegd te worden.
De ‘Symphonie de Psaumes’ is Stravinski’s poging om een traditionele symfonie te combineren met religieuze thematiek. In dit geval grasduinde hij in het Bijbelse boek de psalmen en haalde hij er verzen uit psalmen 39, 40 en 150 uit om de structuur van zijn ‘Psalmensymfonie’ te vormen. Het beschrijft een evolutie van smekende wanhoop en geduldig lijden in de eerste twee delen naar een jubelende lofzang op God in het laatste deel, een zetting van psalm 150. In vergelijking daarmee is de ‘Mis’ kariger, zowel wat muziek als wat orkestratie betreft. Het is geschreven voor koor (Stravinski verkoos kinderstemmen in plaats van vrouwenstemmen maar die voorkeur wordt zelden gevolgd, ook niet door het Collegium Vocale Gent op deze opname) en tien blazers: een opzettelijk archaïsche combinatie van twee hobo’s, althobo, twee fagotten, twee trompetten en drie trombones. De ‘Mis’ grijpt terug naar vroege renaissancemuziek en stelt muziek duidelijk in functie van de tekst. Wie op zoek gaat naar een theatrale behandeling van de Latijnse liturgie komt bedrogen uit: dit is een doordacht werk maar Stravinski houdt zijn expressie bewust binnen strakke grenzen.
Zoals maar weinig andere componisten voor of na hem, had Stravinski de gave om muziek van derden te bewerken en om die muziek dan, zonder veel aan de noten te veranderen, toch als authentieke Stravinski te doen klinken. Dat is zeker zo in de twee overige werken die deFilharmonie voorstelt, namelijk de ‘Choral-Variationen über das Weihnachtslied “Vom Himmel hoch da komm’ ich her”’, een bewerking van Bach en het ‘Monumentum Pro Gesualdo di Venosa ad CD Annum’, een orkestratie van drie madrigalen van de renaissancecomponist Don Carlo Gesualdo (1566-1613), voor wiens vierhonderdste verjaardag het werk in 1966 geschreven werd.
In vergelijking met de vrijheid op gebied van frasering, articulatie en zelfs ritme, die routinematig in barokmuziek genomen wordt, is Stravinski’s orkestratie van Bachs muziek strikt en droog opgevat, als een feilloos lopend uurwerk waar elke noot precies op de juiste plaats valt. Dat benadrukt Stravinski’s gevoel voor orde en controle alleen nog maar. Aan Bachs origineel veranderde Stravinski maar weinig (behalve dan de orkestratie) maar aan Bachs contrapunt voegde Stravinski nog extra lagen en extra motieven toe. Carlo Gesualdos muziek wordt met evenveel respect behandelt: de twee laatste van de drie madrigalen waaruit het werk bestaat zijn eenvoudigweg effectieve en boeiende orkestraties.
De fijne, snelle loopjes en figuraties in de finale van ‘Psalmensymfonie’ behoren tot de meest opwindende passages van de hele cd en het Collegium Vocale Gent laat van haar beste kant horen door trefzeker en geëlektrificeerd te zingen. Waar de kopersectie van het orkest in koraalmelodie van de ‘Koraalvariaties’ bruusk haar noten neerzet, verleent die ruwheid net een smaakvol enthousiasme aan de ‘Psalmensymfonie’. Beide orkestraties zijn echter immens interessante werken, die met oog voor detail en orkestkleuren gemaakt werden en misschien niet echt de stijl maar dan toch de elegantie en harmonieuze samenklanken van barok- en renaissancemuziek bewaren.
Het is de keuze van verschillende werken van Stravinski, geen van allen echt grote repertoirestukken, die deze cd zo interessant maakt. De ‘Psalmensymfonie’ en de ‘Mis’ zijn courant genoeg binnen Stravinski’s oeuvre maar men moet hard zoeken om prachtige uitvoeringen als deze te vinden van de ‘Koraalvariaties’, laat staan van het ‘Monumentum’. Herreweghes zorg om een doorzichtige Stravinski te creëren waarin elke vezel van de muziek hoorbaar blijft, zorgt voor heldere, doordachte uitvoeringen die Stravinski zelf zeker ook bewonderd zou hebben!
Meer over Igor Stravinski
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
