In de marge van meer ambitieuze projecten werkte de Belgische componist Philippe Boesmans steeds verder aan zijn 'Tunes'. Op dit album worden ze allemaal bijeengebracht en flankeren een werk voor altvioolsolo en klein ensemble, die allen een improvisatorisch karakter gemeen hebben. Boesmans stak zijn bewondering voor improvisators - zij die instant schoonheid creëren, in de flux van het leven – nooit onder stoelen of banken, maar zelf (zo zegt hij) is hij daar niet toe in staat. Zijn werkwijze ligt wel in het verlengde van improviseren: "ik kom nooit op iets terug, nee, als een sequentie me voldoet, teken ik ze op in het net. De volgende maten moeten dan maar coherent zijn met het voorgaande." Elke 'Tune' voor pianosolo heeft een heel improvisatorisch karakter, maar alle noten zijn uitgeschreven, met bijna voor elke noot een geschreven aanslag, intensiteit, articulatie,... Dat Boesmans beïnvloed is door het serialisme is op dit album goed te horen, al heeft hij elk compositiesyteem radicaal afgezworen. Dit omdat: "een obsessioneel systeem het plezier en de communicatie weg neemt." Het resultaat is een heel persoonlijke taal waarin de communicatie met de luisteraar centraal staat. En net op dit punt durven improvisators wel eens falen. In 'Surfing' blijft de toonspraak gehandhaafd maar bezit toch een totaal ander klankbeeld.
Naast het improvisatorisch karakter is de 'multiplicatie' een tweede 'trompe-oreille' die de pianocomposities gemeen hebben. Boesmans wil de luisteraar de illusie geven dat ze naar meer dan een piano luisteren. De eerste vier 'Tunes' zijn afkomstig uit de 'Love and Dance Tunes' (Ars Musica, 2001), een liedcyclus op sonnetten van Shakespeare die worden onderbroken door vier karakterstukjes voor piano. 'Tune I' alterneert percussieve akkoorden en 'zachte' eenstemmige lijnen. De tweede 'Tune' verkent de hoge registers en heeft daardoor een heel ijl klankbeeld. De Franse strengheid (voornamelijk het begin) en de Sturm und Drang-'elementen' staan vredig naast elkaar in een zeer geslaagde 'Tune III' Haast lyrisch en heel melodieus contrasteert 'Tune VI' met de andere Tunes. In 'Cadenza' vertrekt Boesmans vanuit een akkoord met arpeggio's dat hij enkele malen herhaalt. Een meer 'serieel' klankbeeld volgt, maar het eerste akkoord krijgt als het ware de functie van 'Leitmotiv'. Ondanks de grote verschillen in karakter verbinden enkele stijlkenmerken de korte pianocomposities: resonantie-effecten, het spel van illusies, korte en krachtig gebalde structuren en rubato die het improvisatorisch karakter versterkt. Duitse Sturm und Drang maar Franse strengheid.
In 'Surfing' (creatie Ars Musica, 1990) staat het beeld van beweging centraal met een afwisseling van lange en korte lijnen. De uitvoering vraagt een bijna bovenmenselijke fysieke en psychische inspanning van de altviolist, die de idee van surfen/sport verderzet. Christophe Desjardins gaf de opdracht voor dit werk aan Boesmans en speelde een niet geringe rol bij het totstandkomen. Berio's 'Sequenza' beschouwde Boesmans als studieobject om de alternatieve speelwijzen van de altviool te exploreren. Dit laatste is opmerkelijk omdat het een van de zeldzame keren is dat hij andermans partituur zo minutieus ontleedde als basis voor eigen werk. Ook hier past hij het concept van 'multiplicatie' toe. Een uiterst complexe schrijfstijl voor zowel solist als ensemble en een dito relatie tussen de twee voornoemde staan de transparantie van dit werk niet in de weg.
Lively lijkt de vooropgestelde idee van improvisatie niet altijd waar te maken door de bij momenten onnatuurlijke speelwijze, al kan dit natuurlijk ook inherent aan de partituur liggen. De korte gebalde pianocomposities verschillen sterk qua karakter en net dat maakt de luisterervaring boeiend. Hier en daar vervalt Boesmans in het grote gevaar waarin improvisatoren durven vallen: hij is zo in de ban van zichzelf dat hij het essentiële uit het oog verliest. Het uiterst complexe 'Surfing' vraagt niet alleen van de uitvoerders een inspanning maar eveneens van de luisteraar, die na een paar luisterbeurten steeds meer geheimen prijsgeeft. Christophe Desjardins (en Ensemble Musiques Nouvelles) zet(ten) hier een topprestatie neer.
Meer over Philippe Boesmans
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
