Wie de internationale muziekpers de laatste jaren in het oog hield, zag een bijzonder interessante discussie ontstaan. Zo woedt al enige jaren een verbeten strijd tussen de Britse muziekpers en die van het Europese vasteland. Magazines als Gramophone en BBC Music Magazine hadden er immers een handje van weg om hun eigen landgenoten naar voor te schuiven in hun vele “awards” en ook de scores bij de desbetreffende albums en concerten vlogen gretig de lucht in. Onder meer dirigent Simon Rattle werd mede op de kaart gezet door de Britse vakpers en nu lijkt pianist Paul Lewis aan een even succesvol traject bezig, mede dankzij diezelfde mensen.
Eerder nam Paul Lewis reeds de volledige Beethoven pianosonates onder handen en dat stuitte hier en daar op verontwaardigde reacties. Lewis zou namelijk te bedachtzaam spelen en zou het qua naturel niet halen bij de referentie-opnames van Goode, Kempff of Arrau. In zijn opnames van de piano concerti laat Lewis zich echter van een totaal andere kant zien. Het intellectuele en terughoudende dat de pianist in de sonates geëtaleerd had, ruimt hier plaats voor zeer bevlogen uitvoeringen waarvan vooral hun rijkdom aan contrast meteen opvalt. Lewis durft zoeken naar extremen en heeft de partituren duidelijk uitgeplozen met interessante klemtonen voor ogen, die de man ook gevonden heeft. Met stevige tempi en een immense drive vliegt hij door de vijf sublieme piano-concerti, zonder aan raffinement en subtiliteit in te boeten. Lewis distilleert dus het beste uit zijn sonates-integrale – namelijk een zekere bedaardheid en intellectuele afstand tot de partituur – en koppelt daar nu een ongelofelijke bevlogenheid aan vast, zonder in het bruuske en het percussieve van iemand als bijvoorbeeld Barenboim te vervallen, hoewel Lewis soms toch té veel van katoen geeft.
De bijdrage van dirigent Jiří Bělohlávek en het BBC Symphony Orchestra laat zich in deze uiteraard niet verwaarlozen. Hoewel niet meer van de jongste, is Bělohlávek dankzij zijn platencontract bij Harmonia Mundi bezig aan een snelle opmars en betreurenswaardig is dat geenszins. Hij lijkt namelijk hetzelfde vuur als Lewis te zien in Beethovens vijf concerti en ook hij neemt geen vrede met de geplogenheden in de lange opnametraditie. Een schaapachtig volgen van de muziekgeschiedenis is er dus zeker niet bij: Bělohlávek zet bijvoorbeeld kleine crescendi uit Beethovens partituur extra in de verf en de dirigent heeft er zeker expliciet op aangedrongen dat orkest en piano elkaar dicht op de huid zouden zitten. De samenhang en het wederzijdse begrip is wat deze integrale opname van Beetohvens pianoconcerti dan ook zo buitengewoon boeiend maakt.
“Het is alsof de luisteraar die het werk door en door kent, de muziek voor het eerst hoort”, het is een gemeenplaats die allicht een beetje afbreuk doet aan wat Lewis, Bělohlávek en het BBC Symphony Orchestra hier presteren, maar de ervaring ligt in ieder geval niet ver uit de beurt van een dergelijke verwoording. Een opname die zo fris en uitdagend klinkt, zat er trouwens niet meteen aan te komen. Dankzij Richard Goode vorig jaar leek de nieuwe standaard voor enkele jaren ver immers gezet, maar Lewis en Bělohlávek mogen zich minstens meten met Goode en Fischer. Vooral dan wat betreft de drie laatste pianoconcerti, waarvan het middendeel telkens enorm melancholisch klinkt en telkens weer een “moeder, waarom leven wij?”-vraag lijkt op te roepen. Beethoven was meer dan welk ander componist immers iemand die zich binnen strikte vormen heel vrij kon bewegen en naar de meest essentiële emoties wist te graven.
In de eerste twee concerti zit minstens evenveel muzikaal pit, maar dit opus 15 en opus 19 staan nog met een been in de klassieke traditie van Mozart en Haydn en bijgevolg gaan ze niet voor de allergrootste emoties. Fascinerend is echter de totaal andere aanpak die ze van de pianist vereisen. Waar opus 37, opus 58 en opus 73 meer symfonieën zijn met een solistische meerwaarde, wordt in de vroege werken nog daadwerkelijk gespeeld met vraag en antwoord tussen orkest en pianist en moet de solist een virtuoos gemak koppelen aan een grote bereidheid om telkens vinnig op het orkest in te spelen. In de late Beethoven-concerti ging de componist veel meer op zoek naar een symbiose tussen piano en orkest en dat levert eigenlijk totaal andere muziek op, hoewel telkens onmiskenbaar Beethoven.
Vreemd, maar tegelijk ook niet, is overigens dat Beethoven met 137 opusnummers het al na opus 73 voor bekeken hield wat de piano-concerto’s betreft. Met zijn majestueuze ‘Emperor’-concerto (dat is een onofficiële naam voor zijn vijfde, maar wie naar het plechtstatige slot-rondo luistert moet toegeven dat de titel niet helemaal uit de lucht komt gevallen) had Beethoven dan ook een denkbeeldige grens bereikt: kon de clash tussen orkest en solist ooit groter worden? Volgens Beethoven allicht niet, gezien hij zijn schetsen voor een zesde pianoconcerto al snel liet voor wat ze waren en zich ging toeleggen op een meer monumentaal geluid in de piano-sonates, dat met de ‘Hammerklaviersonate opus 106’ ook effectief gerealiseerd werd.
De pianoconcerti zijn echter toegankelijker dan de piano-sonates omwille van de transparantie in Beethovens partituren en de thema’s die zich meteen in elk bereidwillig oor nestelen. Het onmiskenbaar Beethoveniaanse (waar ietwat pompeuze thema’s in de houtblazers bijvoorbeeld een aspect van zijn) is altijd een plezier om naar te luisteren, en in de schitterende uitvoering van Jiří Bělohlávek en Paul Lewis des te meer. Als slotnoot: de Belgische muziekpers hekelde de opnametechniek en vond de strijkers iets te licht in de hoogte, wat inderdaad een ontegensprekelijk aspect van Harmonia Mundi’s uitgave is. Alleen compenseert de volle klank in het middenregister dat kleine euvel en de sappige celli en bassen zijn zelfs een uitzonderlijke kwaliteit wat het geluidstechnische betreft. Redenen contra deze geniale opname zijn er dus eigenlijk niet: zowel voor (geïnteresseerde) leken als voor Beethoven-collectioneurs, is deze nieuwe 3CD-set verplichte kost.
Meer over Ludwig van Beethoven
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
