Met uitzondering van enkele vroege werken, werd de meeste kamermuziek van de Tsjechische vroeg twintigste-eeuwse componist Leos Janacek in de laatste jaren zijn leven geschreven. Zo ook met Janaceks twee strijkkwartetten, twee composities met een vaag omlijnd extramuzikaal programma. Het eerste kwartet kreeg zijn bijnaam 'Kreutzer' sonate naar de gelijknamige novelle van Tolstoy, over jaloezie binnen een vastgeroest burgerlijk huwelijk, nijd die uiteindelijk in moord eindigt. Janacek probeert niet om het hele verhaal maat per maat te schetsen maar schept doorheen de vier delen van het kwartet de sfeer van enkele scènes uit het boek, gaande van de rusteloze afgunst van het hoofdpersonage tot een vrolijke polka die naar de feestscène uit het verhaal teruggrijpt.
Janaceks tweede kwartet is niets minder dan een liefdesverklaring aan het adres van zijn onbeantwoorde liefde en muze Kamilla Stösslova. 'Intieme Brieven' slaat op de om en bij de zevenhonderd brieven die Janacek haar tijdens de laatste jaren van zijn leven schreef. Ook Dvoraks cyclus 'Cypressen' draait rond liefde. De originele cyclus is voor zang en piano, rond gedichten van de dichter Gustav Pfleger-Moravsky, over het geluk maar vooral het verdriet dat (onbeantwoorde) liefde kan brengen. Dvorak selecteerde twaalf liederen, veranderde de volgorde maar bewerkte ze verder trouw aan hun originele versies voor strijkkwartet.
De uitvoering brengt het kleurrijke in de muziek, die wervelende caleidoscoop van motieven en klanken die Janaceks muziek kan zijn, naar voren, zonder aan verstaanbaarheid en transparantie te moeten inboeten. Hier hoort men geen gezwollen romantiek of onduidelijke rubato's maar een helder maatgevoel primeert. De uitvoering veilt de scherpe kantjes van Janaceks muziek trouwens geenszins af: de schrille figuraties van de violen in het tweede deel van het eerste kwartet worden niet ingehouden en klinken ronduit als een schreeuw van pijn, veraf van eender welk esthetisch ideaal. Een groter contrast met de beschaafde, gezellige polka waarrond dit deeltje muziek gebouwd is, is haast niet voor te stellen, alsof Janacek zijn toehoorders een gruwelijke blik wilde gunnen achter de façade van het huwelijk bij Tolstoy. Die afwisseling van rust en activiteit is typerend voor de uitvoering, die afwisselend beheerst en haast manisch kan klinken.
Het tweede kwartet wordt lyrischer opgevat, minder gespannen en met dezelfde soort van glimlachende vriendelijkheid die ook vele andere late werken van Janacek (de 'Sinfonietta' bijvoorbeeld of 'Mladi') kenmerkt. Janacek schreef oorspronkelijk een viola d'amore voor in de plaats van altviool in dit kwartet maar het Leipziger Streichquartett toont dat deze muziek in een uitvoering met klassiek strijkkwartet niets aan kwaliteit hoeft in te boeten. Bijzonder charmant is bijvoorbeeld de haast gewichtsloze, dromerige sfeer die op 'piano' passages aangehouden wordt en waarbij de muzikanten hun snaren nog maar nauwelijks aanraken. Maar noch dit kwartet, noch het eerste is vrijblijvende muziek: uit de hele uitvoering spreekt een volledige, gedreven toewijding aan Janaceks muziek.
Dvoraks 'Cypressen' is een ideale partner voor Janaceks kwartetten, minder dramatisch en zoeter van toon dan de twee strijkkwartetten maar met een thematiek die ook rond liefde draait en even gretig delft in de centraal-Europese muzikale sfeer. Met een eindeloos diep gevoel voor lyriek en melodie die nergens banaal gaat klinken zorgt het Leipziger Streichquartett voor een uitvoering die zich haast ontelbare keren opnieuw laat beluisteren.
Dit zijn absoluut aan te raden uitvoeringen van Janaceks twee strijkkwartetten, een repertoire en stijl die in zijn pittige details vele andere ensembles ontgaat maar die de vier muzikanten van het Leipziger Streichquartett met oneindig veel nuances weten weer te geven. Geen gemakkelijke beluistering maar eentje die zeker de moeite loont!
Meer over Leos Janacek, Antonin Dvorak
Verder bij Kwadratuur
Interessante links
