Bijna zestig jaar oud is ze inmiddels, de Finse componiste Kaija Saariaho, de figuur die de laatste dertig jaar tot de meest invloedrijke en eloquente hedendaagse componisten ter wereld ging behoren. Ze verhuisde begin jaren '80 naar Parijs en begon daar met verschillende vormen te experimenteren, onder meer met elektronische input en seriële reeksen. Voornamelijk werd ze echter beïnvloed door de spectralisten, een naam voor componisten die de boventonenreeks die elke noot opwekt incalculeren binnen hun partituren en zo een ultragelaagde partituur afleveren. Saariaho's eerste opera is daar een schoolvoorbeeld van en het vluchtige, woelige idioom heeft heel wat weg van de compositiestijl van Belg en jazz-muzikant Kris Defoort, die ook dikwijls met ijle houtblazerklanken of monumentale clusters in de strijkers werkt. Ook voor het slagwerk is er (in de hedendaagse traditie) een cruciale rol weggelegd, zonder dat die al te opzichtig wordt.
'L'amour de loin' werd in 2000 gecreëerd en de eerste enscenering werd verzorgd door niemand minder dan theatermonument Peter Sellars - onlangs nog te gast in het KVS met Kurtágs 'Kafka Fragments' overigens. Tien jaar later programmeerde de Vlaamse Opera Saariaho's twee uur durende epos en stuurde de intendant de toeschouwers huiswaarts met de boodschap dat 'L'amour de loin' heel binnenkort tot het standaardrepertoire binnen de opera zou gaan behoren. Dat is misschien voorbarig, maar het uiteraard wel tekenend dat de Vlaamse Opera als seizoensopener precies dit werk koos. Commercieel en qua marketing zullen er uiteraard ook motieven geweest zijn, want de Vlaamse Opera doet zijn best om zich in de voetsporen van De Munt te profileren als een plaats waar ruimte is voor hedendaagse componisten. In de Vlaamse enscenering klonk de muziek echter behoorlijk eenzijdig. Het spectralisme bleek een erg beperkt pallet te zijn en noch zangers noch orkest konden er genoeg emotie in kwijt. De opera werd, net als de scène overigens, nogal eentonig en naar het einde toe verslapte de aandacht volledig.
Na die avond leven veel muziekliefhebbers wellicht in de veronderstelling dat Saariaho's partituur gewoon niet de nodige variatie toelaat. Wie deze opname met topdirigent Kent Nagano, het schitterende Deutsches Symphonie-Orchester Berlin en het Rundfunkchor Berlin in handen krijgt, begrijpt echter snel dat de muziek in de Vlaamse Opera zo veel meer had kunnen zijn. Vanaf de eerste dreigende noten die meteen naar een reusachtige climax toewerken, is deze uitvoering immers spannend. Saariaho introduceert voortdurend elementen en de muziek vloeit alsof het niets is. Nagano bereikt eens te meer de ultieme transparantie in solisten, orkest en koor en laat die tot een consistent geheel versmelten waar constant priemende fluiten of prikkelend slagwerk uit opstijgt. De vocalisten staan letterlijk op de rand van de zenuwinzinking en zingen alsof hun leven ervan af hangt, maar nog steeds blijven de stemmen heel beheerst en is er constant een goeie mixage met het orkest. De aartsmoeilijke partijen kan men hier allemaal (zowel muzikant als zanger) perfect de baas, waardoor de grote urgentie die van de muziek uitgaat gewoon blijft bestaan en zelfs altijd maar verder blijft opbouwen.
Toch is het vaatje waaruit Saariaho tapt alles bij elkaar iets te beperkt. De ideeën zijn, vanaf ongeveer halverwege, niet helemaal nieuw meer en omdat geen grote lyrische omwentelingen de leemtes kunnen vullen, gaat de muziek ook hier een beetje slepen. Nochtans blijft het libretto min of meer boeiend en nog steeds bouwt Saariaho verder op naar een ultieme climax, maar tegen die tijd is er reeds onherroepelijk overkill opgetreden.
Saariaho stuurt eigenlijk gewoon teveel ineens op de luisteraar af, waardoor het eindresultaat (uitsluitend wanneer men in een ruk door luistert overigens) te enigmatisch en te beladen overkomt. Over de taal van Saariaho echter geen slecht woord, want die staat volledig op punt en sleept de toehoorder absoluut mee. Hetzelfde geldt voor de uitvoerders, die subliem werk leveren en alle zwaarte die Saariaho in het werk wilde leggen, geloofwaardig en overtuigend overbrengen. Een absolute topuitvoering dus, maar of de opera nu een meesterwerk is of niet, staat toch ter discussie.
